تفتان ما - پوپولیسم دینی و سوءاستفاده افراطیون

امروزه در سایه تبلیغات غول‌های جهانی، پوپولیسم به معنای عوام‌فریبانه به ویژه در ساحت دینی و در سطوح مختلف ادیان تقویت می‌شود، گروه‌های تندروی وهابیت، داعش، سلفی‌ و ... با شعارهای فریبکارانه توده مردم دنیا را به سمت خود می‌خوانند.

به گزارش سرویس مذهبي تفتان ما، پوپولیسم از واژه لاتینی popularis به معنای توده مردم اقتباس شده است. این نظریه بر آراء افرادی نظیر هربرت شیلر بر این فرض استوار شده که عامه مردم ناآگاه، منفعل و ضعیف هستند.
پوپولیسم به لحاظ تاریخی در دهه 1870 میلادی به عنوان یک جنبش اجتماعی بین روشنفکران روسیه موسوم به جنبش ناردنیک‌ها یا دوستان مردم با هدف آزادی سیاسی توده مردم و گسترش مالکیت خصوصی بر زمین‌ها مطرح شد.
همزمان جنبش پوپولیستی دیگری نیز در غرب آمریکا پدید آمد و در سال 1892 میلادی حزب پوپولیست چهار کرسی نمایندگی به دست گرفت و در درون حزب دموکرات آمریکا ادغام شد.
اما در قرن بیستم بیشتر این جنبش‌های پوپولیستی با جنبش‌های آمریکای لاتین و هند شناخته می‌شد، در حالی که قبل‌تر از آن این جنبش‌ها در کانادا، ایتالیا، هلند،‌ اسکاندیناوی و ایالات متحده موفقیت کسب کرده بود.
*پوپولیسم در ایران
پوپولیسم در ایران معادل فارسی عوام‌گرایی و مردم‌باوری گرفته می‌شود و دارای ویژگی‌هایی نظیر جلب پشتیبانی مردم با وعده‌های کلی، پیشبرد اهداف سیاسی مستقل از نهادها و احزاب و بزرگداشت و تقدیس مردم یا خلق جدای سیاست است.
پوپولیسم مشخصاتی مثل عوام‌فریبی، تقدیس رهبر، تعصب، تکیه بر توده‌های محروم، اصلاح‌طلبی و ضدیت با امپریالیسم و ملی‌گرایی یا توسعه‌خواهی و توجه به بازار داخلی و آزادی‌های دموکراتیک نیز دارد.
بنابراین آنگونه که مشخص است دیدگاه‌ها در پوپولیسم دوگانه است، در یک جهت پوپولیسم را معادل مردم‌باوری می‌دانند و امتیاز و آزادی به مردم اما از سوی دیگر به معنای مردمداری و تزریق امید به جامعه که به نوعی به بهره برداری از آنها منجر می‌شود. نوع دومی که مطرح شد در طول تاریخ در نحله‌های مختلفی مثل فاشیسم و نازیسم مورد سوءاستفاده از مردم و استفاده از آنها در مسیر رسیدن به قدرت نظامات سیاسی قرار گرفته است.
برخی از تحلیلگران و منتقدان در زمینه انقلاب اسلامی ایران رهبری امام خمینی (ره) را در ساماندهی توده‌های مردم به غلط یک حرکت پوپولیستی می‌دانند در حالی که حرکت امام با برنامه و هدف مشخص بود و به هیچ وجه دست‌نیافتنی و آرمانی نبود، امام با انتقاد از نحوه حکومت‌داری و مردمداری شاه، نظریه ولایت فقیه خود را در نجف چاپ و تعامل دیانت و سیاست را مطرح کرد.
میشل فوکو در نقد ابهام تعریف‌های حکومت اسلامی می نویسد: «وقتی ایرانیان از حکومت اسلامی حرف می‌زنند، وقتی جلوی گلوله در خیابان‌ها، آن را فریاد می‌زنند، وقتی به نام آن، زد و بندهای حزب‌ها و سیاست‌مداران را رد می‌کنند، و با این کار شاید خطر یک حمام خون را به جان می‌خرند، ... به نظر من به واقعیتی می‌اندیشند که به ایشان بسیار نزدیک است؛ زیرا خود بازیگر آن هستند.»
بنابراین مشاهده همه این مباحث و رفتار سیاسی مردم ایران، حکومت اسلامی و برنامه‌های امام راحل صحبت‌های فوکو را روشن می‌کند، همچنین رابطه خاص امام و مردم نیز در قالب رابطه مرجع و مقلد بود نه رهبری کاریزماتیک و فرهمند، بنابراین نمی‌توان این حرکت را یک حرکتم پوپولیستی دانست!
اینجا باید مطرح کرد که اگر منظور از پوپولیست مردم باوری و توجه به خواست‌های مردم است، این حرکت معنای منفی ندارد بلکه امری پسندیده براساس سیره معصومین است اما اگر به معنای عوام گرایی و کلی گویی است ، قطعا منفی است چرا که صرف حضور توده‌ها در حرکت‌های سیاسی و اجتماعی و توجه دولت به خواست مردم نمی‌تواند امری پوپولیستی باشد.
*پوپولیسم در کشورهای مختلف
- پوپولیسم در روسیه حزب آزادی و زمین را بنیان نهاد، در پایان قرن نوزدهم مارکسیست‌های روسیه به عمل سازمانی و حزبی پیشرو باور داشتند بنابراین همه حرکت‌های انقلابی رقیبانشان را برچسب پوپولیستی زدند و این عنوان تحقیرآمیز شد.
- پوپولیستم در جنبش‌های روستایی اروپای شرقی پیش از 1939 و در فاشیسم و نازیسم و دیگر جنبش‌های جهان سوم وجود داشت.
-در ایتالیا نیز برلوسکونی شکل تازه‌ای از پوپولیست را با کنترل رسانه‌ها برپا کرد و توانست ده سال نخست وزیر باشد.
در ایران نیز دیدگاه‌های مختلفی مبنی بر اداره کشور با نظریات پوپولیستی مطرح است. شهریار زرشناس، مؤلف و مدرس فلسفه درباره دولت پوپولیستی می‌گوید: «اساساً دولت پوپولیستی یک مفهوم گنگ و تعریف نشده در ادبیات سیاسی است و به عنوان ناسزا و فحش به کار می‌رود. لیبرال‌ها وقتی از یک نظام به دلیل حضور مردمی خوششان نیاید این انگ را به کار می‌برند. آن‌ها می‌خواهند بگویند هر نوع گرایش مردم به سمت رهبران انقلابی و حمایت مردم از آن‌ها و همنوایی رهبران با آن‌ها، نشان دهنده عوام فریبی است و این را تحت عنوان پوپولیسم مطرح می‌کنند. ذات لیبرالیسم چون با انقلاب مغایرت دارد و نمی‌تواند اندیشه انقلابی را بپذیرد. به این دلیل هر حرکت مردمی و انقلابی را به عنوان مردم فریبی و عوام فریبی تخطئه می‌کنند».
در مقابل محمود سریع القلم استاد علوم سیاسی دانشگاه نیز می‌گوید:‌ «پوپولیسم یعنی اینکه مردم پول اندکی بگیرند و برای یک ماه راضی باشند. افراد پوپولیستی با این کار امتیاز سیاسی می‌گیرند و هیچ کس هم نمی‌پرسد که آیا این کار منطقی است یا خیر. یعنی به جای اصلاح فضای کسب و کار و نظام مالیاتی و برقراری روابط معقول بین‌المللی به آنچه مردم به اشتباه به آن علاقه‌مندند، تن می‌دهد. نتیجه هم مصایب فراوانی برای جامعه است».
*پوپولیست دینی
امروزه مشاهده می‌شود که در سایه تبلیغات بسیار پوپولیسم نیز تقویت می‌شود و به عوام فریبانه شدت می‌گیرد این مقوله دشواری‌هایی را برای زندگی ایجاد می‌شود. پوپولیسم و استفاده از دین یا استفاده تبلیغاتی عوام گرایانه از آن در سطوح مختلف ادیان است، گروه‌های تندرو طالبان و وهابیت و داعش و ... با شعارهای فریبکارانه خود توده مردم را به سمت خود می‌برند و دست به اقداماتی می‌زنند که مورد نظر خود است.
اما درباره پوپولیست دینی باید گفت که مهمترین رویه آن در پوپولیسم صهیونیسم یهودی ـ مسیحی به ویژه در مقوله آرماگدون مشاهده کرد. آرماگدون مرحله ششم مراحل هفت گانه آخر الزمان جنگی همه گیر در جهان است که در آن زمین سخت نابود می‌شود، این جنگ بین نیروهای خیر و شر به اعتقاد صهیونیست‌های یهودی خیر (یهودیان) و شر (مسلمانان) است که این هم نوعی تفکر پوپولیستی صهیونیست‌ها است.
برای تبلیغ چنین تفکراتی صهیونیست‌ها 85 درصد سرمایه هالیوود را در اختیار دارند و به راحتی می‌توانند نظریات خود را رواج دهند و فیلم‌های سینمایی بسازند.حتی برنامه‌های تلویزیونی عامه پسند مسیحیان نیز 60 میلیون بیننده دارد.آثار این تبلیغات در آمریکا به حدی است که 25 درصد مردم عملا به این فرقه پیوسته‌اند سایر مردم جهان نیز از این تفکرات بی بهره نیستند.
اما در نهایت با توجه به فعالیت‌های سلفی‌ها، تکفیری‌ها با ریشه تاریخی ابن تیمیه و وهابیت اسلام گرا باید گفت که اسلام امروز از دو جهت با استفاده پوپولیستی از دین مواجه شده است، از سویی بین خود مسلمانان در درون خود گروه‌های وهابی و طالبان و داعش و ... پرورش یافته با شعارهای پوپولیستی و عوام گرایانه که اهداف خود را برای کسب قدرت پیش می‌برند و از سوی دیگر در سطح جهان و دنیای غرب، با تندروهایی که ایجاد و جنگ تمدن راه اندازی شده است در این مسیر غرب تلاش می‌کند از اسلام چهره خشن به دنیای مسیحیت نشان دهد.

*منابع:
-علی رحیق اغصان، دانش‌نامه در علم سیاست، انتشارات فرهنگ صبا.
- علی آقابخشی و مینو افشاری‌راد، فرهنگ علوم سیاسی،‌ مرکز اطلاعات و مدارک علمی ایران
- میشل فوکو، ایرانی‌ها چه رویائی در سر دارند، ترجمه حسین معصومی همدانی
- حمید پارسانیا، هفت نظریه در باب اصلاحات، مندرج در: انقلاب اسلامی ؛ چالش‌ها و بحران‌ها، به کوشش عبدالوهاب فراتی
- محمد جواد روح. آفت پوپولیسم
- وهابیت مبانی فکری و کارنامه عملی، آیت الله سبحانی

انتهای پیام/