تفتان ما - بازخوانی نظام تعلیم و تربیت تراز انقلاب در اندیشه امام خمینی (ره)

بازخوانی نظام تعلیم و تربیت تراز انقلاب در اندیشه امام خمینی (ره)

«دو رکن اصلی، آموزش و پرورش است و اسلام در هر دو رکن سفارش اکید فرموده است و پرورش سفارشش بیشتر شده است و اهمیتش هم بیشتر است» این جمله را می‌توان چکیده دیدگاه امام راحل (ره) درباره نظام تعلیم و تربیت دانست، نگاه امام به تعلیم و تربیت منبعث از اندیشه عمیق عرفانی و فلسفی ایشان است.

به گزارش سرویس اجتماعي تفتان ما، آموزش و پرورش در نگاه حضرت امام (ره) مهمترین رکن رشد فرهنگی و اجتماعی جامعه است. در دیدگاه ایشان «فرهنگ» مبنای هویت یک ملت معرفی شده است؛ و نقش تعلیم و تربیت در اصلاح جامعه و رشد فرهنگ به حدی است که معتقدند «اگر قرار باشد جامعه اصلاح شود، این اصلاح باید از مدرسه و آموزش و پرورش آغاز شود» و وضعیت اسفناک فرهنگی زمان پهلوی را ناشی از ورود فساد در مراکز علمی می‌دانند آنجا که می‌فرمایند: «فساد جامعه در آن دوران از طریق تباه کردن دانشگاهها و مدارس انجام شد»

در این مجال، مروری داریم بر مهم ترین دیدگاه های امام راحل (ره) پیرامون آموزش و پرورش و نظام تعلیم و تربیت تراز انقلاب اسلامی:
«تعلیم و تربیت توحیدی» در برابر «تعلیم و تربیت سکولار»
امام خمینی (ره) بارها در سخنان خود تربیت و تزکیه را مقدم بر تعلیم می دانند و صرف اکتفا به آموزش علوم را زمینه ساز فساد معرفی می نمایند: «اگر شما بخواهید تعلیم کنید فقط اطفال را و کاری به این نداشته باشید که در پهلوی تعلیم و تربیت انسانی، تربیت اخلاقی باشد، اینها با همان علمِ بدون تربیت، مراحل را طی می‏کنند. و علم بدون تربیت آنها را یا اکثر آنها را رو به فساد می‏کشد.» «ما بارها گفته‏ایم که ما متخصص می‏خواهیم، ولی متخصص متعهد. ولی دشمنان فریاد زدند که اینها با تخصص مخالفند. البته که متخصص منحرف از هر کس خطرناکتر است.»
بنابراین آنچه فصل میان نظام تعلیم و تربیت اسلامی و نظام آموزشی سکولاریستی است تقدم تربیت بر آموزش و اهمیت دادن به آن است: «آموزش و پرورش، هر دو لفظ از الفاظ جالب است و در زمان طاغوت هم وزارت آموزش و پرورش داشتیم. انجمن اسلامی که الآن در تمام ایران هست، این هم لفظ جالبی است که همه می‏دانید که این لفظ نمایش این است که اسلام را ما می‏خواهیم پیش ببریم. لکن ما، هم در آموزش و پرورش گرفتار الفاظ بودیم و هم در انجمنهای اسلامی گرفتار الفاظ»
تربیت توحیدی، جلوه ای خاص در کلام امام دارد، این مهم که اکنون در جامعه مغفول مانده و درمان بسیاری از آسیب های اجتماعی خواهد بود مکررا در بیانات ایشان آمده است، امام طرفدار جامعه ای عوام و تهی از علم نیستند اما اهمیت تربیت توحیدی در کنار علم و دانش به اندازه ای است که نظامی که چنین خروجی ای داشته باشد قطعا به فلاح و رستگاری دست می یابد: «تربیت کنید آنها را به اخلاق انسانی، اخلاق اسلامی؛ و آنها را توجه به خدا بدهید؛ و آنها را از این فسادهایی که در جامعه های منحط واقع می ‏شود بپرهیزانید . و به آنها تذکر بدهید که چنانچه شماها یک تربیت اسلامی ـ انسانی داشته باشید، هم برای خودتان سعادت است؛ هم برای کشورتان سعادت است. باید شما اینها را از آن طبیعت منحطی که انسان را به انحطاط می‏کشد، آن حب جاه و حب مال و حب منصب، احتراز بدهید.. اینهایی که همۀ توجهشان به این است که چیزی به دست بیاوریم و یک زندگی با رفاه درست کنیم توی آخورِ طبیعت سرشان هست... اگر از راه عبودیت خدا انسان وارد شد در جامعه یا نظر انداخت به امور، از این راه و از این کانال وقتی واقع شد، وارد شد، کارهایش همه الهی می‏شود»
مهم ترین ویژگی نظام تعلیم و تربیت اسلامی همین تقدم تربیت و تزکیه است و آنچه در ذیل طبقه بندی می شود زیر مجموعه همین ویژگی است.
نقش محوری معلم
به تعبیر امام (ره) اگر معلم غیر مهذب درس اخلاق هم بدهد تاثیر مثبت نخواهد داشت و تاثیر انحراف معلم تنها در انحراف شخص دانش آموز نیست بلکه در آینده کشور مهم تلقی می شود: «این تربیت هاست که یا همین فطرت را شکوفا می‏کنند؛ و یا جلوی شکوفایی فطرت را می‏گیرند... معلّم منحرفی باشد و این کودک از اول و بعد هم در مراتب دیگر، تحت یک تربیت انحرافی واقع بشود، ممکن است همین یک نفر، یک کشور را به باد فنا بدهد»
معمار کبیر انقلاب اسلامی ایران، نگاه ویژه ای به شغل معلمی دارد و به دلیل جایگاه خطیر آن در آینده کشو، معلمی را از سایر مشاغل متمایز می بیند، ایشان معلم را امانتدار نسلی می بیند که آتیه کشور به او محول شده و از این جهت مسئولین امر و خود دانش آموزان باید بر دور بودن معلم از انحراف همواره نظارت کنند: «باید خیلی شما توجه کنید به اینکه یک فرد عادی نیستید. اگر فرض کنید در یک اداره ‏ای یک نفر آدم یک خلاف کرد، در یک وزارتخانه یک نفر آدم یک خلاف کرد، آن خلافی که در یک وزارتخانه می‏شود یا یک اداره می‏شود با این خلافی که در جاهایی که تربیت و تعلیم باید واقع بشود و در آموزش و پرورش می‏شود، بسیار فرق دارد... اما چنانچه در آموزش و پرورش یک بچه‏ ای فاسد از کار درآمد، یک بچه‏ ای با اخلاق شیطانی تربیت شد، با اخلاق استکباری تربیت شد، این بچه با اخلاق شیطانی، با اخلاق استکباری، امکان این را دارد که یک کشور را تباه کند، و یک انسان های زیاد را تباه کند. و[در]تمامش، شما که مشغول این شغل عظیم هستید، در تمام آنها، هم در خوبی هایشان و هم در بدی هایشان، شریک هستید. گاهی شریک جُرمید؛ و گاهی شریک یک نورانیتی که شما ایجاد کردید. باید خیلی توجه شما داشته باشید که شماها یک مردم عادی نیستید. شماها معلّم نسلی هستید که در آتیه همۀ مُقدّرات کشور به آن نسل سپرده می‏شود. شما امانتدار یک همچو نسلی هستید. تربیت شما وتعلیم شما باید همراه هم باشد. فقط این وظیفه نیست برای معلّم علوم دینی. این وظیفه است برای تمام معلمین در هر رشته که هستند و تمام اساتید دانشگاه در هر رشته ‏ای.»
اصلاح گر، خود باید مهذب و صالح باشد و معلمی که صلاح آینده کشور در دست اوست، باید از برترین های اخلاقی یک جامعه گلچین شود تا از بروز انحراف جلوگیری نماید: «باید سعی کنیم تا کسانی را که فرزندان ما را فاسد بار می آورند به مدارس و دانشگاهها وارد نشوند و در این امر مسامحه نباید کرد»
«اگر معلمین و اساتید مهذب باشند، دانشگاه اصلاح می شود و اگر مراکز آموزشی اصلاح شود، جامعه رستگار می گردد؛ همه معلمین در فکر این باشند که خودشان را تهذیب کنند. باید خود را مهذب کنند تا حرفشان در دیگران اثر کند. معلمین و همه کسانی که در شغل معلمی بسر می برند باید بدانند که شغلشان بسیار مهم است. باید توجه کنند که بچه ها را از ابتدا خوب بار بیاورند که دانشگاه دیر است. معلمین باید احساس کنند که پیش خدا مسئول اند، اگر بچه ها بد تربیت بشوند، اینها هم مسئولند»
در مطالعه بیانات امام راحل (ره) نقش محوری معلمان به خوبی مشاهده می شود؛ بنابراین با توجه به نقش مهم فرهنگ و نقش محوری مراکز آموزشی در فرهنگ سازی جایگاه معلم به خوبی در تعیین آینده یک کشور نمایان می شود و اوست که محور تحول و رشد کشور خواهد شد: «معلمان عزیز خود بهتر می‏دانند که فرهنگ استعماری در زمان این پسر و پدر چه به روز این کشور و ملت آورده است. به فرهنگ غنی ایران اسلامی تکیه کنید و مطمئن باشید که پیروزی از آن شماست. فرزندان عزیزتان را در سر کلاسها به صورتی تربیت نمایید که وقتی فارغ‏التحصیل می‏شوند جوانان برومندی تحویل جامعه گردند، که با تمام وجود معتقد باشند»
بومی کردن آموزش ها
غرب همواره از طریق تغییر فرهنگ ها زمینه نفوذ و استعمار خود را آماده کرده است و برای کشوری چون ایران ، که همواره مورد هجمه فرهنگی کشورهای سلطه جو بوده است تمرکز بر بومی کردن آموزش ها و تصفیه آن امری لازم و مهم است؛ حضرت امام در این خصوص می‌فرمایند: «منتظر نباشید که یکی بیاید از خارج رفع بکند. اگر کسی از خارج بیاید برای شما، نمی ‏خواهد شما را تعلیم و تربیت کند. می‏خواهد همان جا، همان ها باشد که در زمان رژیم سابق بود. همان آموزش و همان پرورش. باید محتوا را درست بکنید. باید کوشش کنید به اینکه آموزش، آموزش صحیح باشد. آموزش صحیح باید باشد.»
عدم توقف در علم و گسترش سواد آموزی برای رشد علمی کشور، از دیگر تاکیدات امام (ره) است، تداوم حفظ استقلال کشور در گرو رشد و ترقی علمی است: «همه محتاجیم به اینکه از یکدیگر چیز یاد بگیریم. همه محتاج به تعلیم و تربیت علمی هستیم. هیچ وقت نیست که انسان از این مستغنی بشود. و کسی که بخواهد خودش را بسازد در جهت علم، نباید در یک حدی که رسید بگوید این بس است.. ما باید در تمام مدت عمرمان علم را تحصیل کنیم. مطالعات را داشته باشیم و دیگران را تربیت کنیم. تربیت علمی کنیم و سطح معلومات مردم را بالا ببریم. و در یک کشوری که در این جهت کامیاب نبوده است.. باید هم نهضت سوادآموزی توسعه داشته باشد و همه شرکت کنند. کسانی که سواد ندارند شرکت کنند، ... همچو نباشد که دنبال این باشند که یک سندی دست بدهند یا یک سندی بگیرند، یک مدرکی داشته باشند. خود علم را تعقیب کنند. و حتی اساتید دانشگاه هم محتاج به تعلیم و تعلم هستند»
هر نظام آموزشی عهده دار انتقال فرهنگ کشور خود به متعلمین است. انتقال ارزش هایی چون استقلال طلبی، کوشش برای رشد علمی کشور و خودکفایی از جمله مهم ترین وظایف نظام آموزشی است: «در زمان طاغوت آموزش می‏گفتند و پرورش، لکن شما ملاحظه کنید آموزشها چه بود و پرورشها چه. انسان خیال می‏کرد که آموزش صحیح هست. آموزش چیزهایی است که ملت ما به آن احتیاج دارند. آموزش علومی است که ملت ما را بعد از چندی خودکفا کند. ... لکن شما دیدید و ما دیدیم که آن دستاوردهای فرهنگ ما، دانشگاههای ما چه بودند و چه اشخاصی بوده‏ اند»
بیانات امام خمینی (ره) در موضوع تعلیم و تربیت و آموزش و پرورش که بخشی از آن بیان شد؛ گویای اهمیت این مسئله در نظر معمار کبیر انقلاب است، این مهم در بیانات رهبر معظم انقلاب نیز در سیاست گذاری ابلاغی ایشان در آموزش و پرورش دنبال شده است. دستاوردهای آموزش و پرورش در دوره 37 ساله پس از انقلاب که نتیجه تلاش مدیران آموزشی کشور است، موضوع دیگری است که در گزارش بعدی به آن خواهیم پرداخت.
انتهای پیام/ راه دانا