تفتان ما - تخیل را نمی‌توان در شخصیت معصومین به کار گرفت

تخیل را نمی‌توان در شخصیت معصومین به کار گرفت

حجت‌الاسلام پورطباطبایی با اشاره به اینکه در نوشتن پیرامون ائمه معصومین پرداختن به اطرافیان مناسب‌تر است گفت: من هم موافقم که تخیل را نمی‌توان در شخصیت پردازی معصومین به‌کار گرفت اما می‌توان حواشی شخصیت ایشان نوشت.

به گزارش سرویس مذهبي تفتان ما، حجت‌الاسلام پورطباطبایی اظهار داشت: علت اینکه نمی‌شود پیامبران را شخصیت داستانی قرار داد این است که حتی تردیدهای آنها جنس و نوعش نیز با تردیدهای شخصیتهای عادی و معمولی متفاوت است. تردیدهای حضرت ابراهیم در مورد زنده شدن مردگان از جنس تردیدهای دکارتی و فلسفی نیست. ابراهیم ربوبیت الهی را قائل است و فقط از باب اطمینان قلب، خواستار دیدن چگونگی این احیا است. اگر کسی به اصل این ربوبیت قائل باشد میتواند حتی داستان حضرت ابراهیم را از زاویه دید خدای لایزال بنویسد. یعنی همان کاری که علی موذنی در رمان انجام می‌دهد.
وی ادامه داد: وقتی اعتقادی به خدا نیست می‌شود نیکوس کازانتزاکیس که در وسوسه مسیح، عیسی را اول انسانی عادی میانگارد و او را از اوج الوهی به زیر میکشد و به بشری کاملا زمینی که درگیر امور روزمره است تبدیل میکند. سپس وسوسههایش را در لحظات آخر بر روی صلیب هم به تصویر میکشد که به فکر زنا با یک زن فاحشه است و فیلمسازی به نام مارتین اسکورسیزی هم با نگاهی کاملا ضد دینی آن را با زبان سینما تحت عنوان آخرین وسوسه مسیح به تصویر میکشد.
او اضافه کرد: تفاوت موذنی و کازانتزاکیس در این است که موذنی در ابتدا الهی بودن حضرت ابراهیم را قبول دارد و ناخودآگاه عصمت این پیامبر الهی را مد نظر قرار داده است ولی کازانتزاکیس چون اعتقادی به خدا ندارد از ابتدا به گونهای تردیدهای شخصی خود را در وجود عیسی(ع) میبیند. کما اینکه قبل از وسوسه مسیح در زوربای یونانی دیده بود.
* تخیل را نمی‌توان در شخصیت معصومین به کار گرفت
وی با اشاره به اینکه در نوشتن پیرامون ائمه معصومین پرداختن به اطرافیان مناسب‌تر است گفت: من هم موافقم که تخیل را نمی‌توان در شخصیت پردازی معصومین به‌کار گرفت اما می‌توان حواشی شخصیت ایشان نوشت. در مفاتیح الجنان مرحوم حاج شیخ عباس قمی از ماجرای تشرف شیخ رشتی به محضر امام عصر (عج) نوشته است. اگر فردی بخواهد این ماجرا را داستانی کند نمی‌تواند تخیل را به شخصیت امام عصر راه دهد ولی با وجود تخیل در شیخ رشتی و نشان دادن تردیدهایش در امکان تشرف و مشکلاتی که در این راه ممکن است به وجود آمده باشد و برطرف شدن مشکلات به واسطه امام عصر برای نائل آمدن به این تشرف به گونه‌ای خصلت‌های وجود امام عصر که مبتنی بر واقعیت است را می‌توان به تصویر کشید.
پورطباطبایی در ادامه با اشاره به این‌که برای نگارش داستان دینی باید مبانی داشت یا خیر، گفت: شاید به طور صریح و دقیق نتوان مبانی دقیق تعیین کرد اما قبل از هرچیز به داستان نویس دین مدار نیاز است. داستان نویسی که دین را باور کرده باشد و هنرمندی که دین بازیچه زبان و دکان او نباشد بلکه چون دین مدار است از ابزار داستان استفاده میکند که این آموزهها را به مخاطب طالب قصه منتقل کند. کما اینکه نویسندگان بی دین و ضد دین نیز همین کار را میکنند.
وی افزود: برای مثال گراهام گرین در مهمترین اثرش با عنوان آمریکایی آرام خواننده را به اوج داستان نگاری خود کشانده و به قول داستان نویسان قلاب خود را بر عمق جان خواننده فرو میکند به ناگاه خطاب به قهرمان داستانش از عدم وجود خدا میگوید. به عبارتی دیگر دین دار بودن یا نبودن نویسنده در اینجا نقش اصلی را بازی میکند.
* داستان دینی داشتن، شدنی است
این کارشناس امور دینی گفت: این اتفاق شدنی است که داستان دینی داشته باشیم. ویکتور هوگو بینوایان یا مردی که میخندد را با آن طول و تفصیل مینویسد فقط برای اینکه زوایای این دو رمان لطافت و محبت مسیحیت را بنویسد. علی موذنی در رمان «دوازدهم» داستان دینی مینویسد. در فیلمنامه ملیکا فیلمنامهای دینی مینویسد و محبت و علاقه ما را نسبت به حضرت بقیهالله الاعظم بیشتر میکند در عین اینکه سایر آموزههای دینی را مطرح میکند و به آسیبشناسی تشرفات به محضر امام زمان و دروغگویان این موضوع نیز میپردازد.
* نویسندگان به اندازه سوژه‌ای چون پیامبران الهی بزرگ نشده‌اند
وی دلیل نوشته نشدن داستانی پیرامون شخصیت پیامبر اسلام در تراز جهانی را اینطور عنوان کرد: دلیل اینکه داستانی جهانی برای پیامبران نوشته نشده به خاطر این است که نویسندگان ما به اندازه موضوعی که میخواهند در مورد آن بنویسنده رشد نیافته و بزرگ نشدهاند. اسلام را به عنوان دینی خاتم از صافی وجود خود عبور ندادهاند تا بتوانند جهانی بنویسند. اگر تولستوی جنگ و صلح را قدرتمند مینویسد برای این است که اعتقاد به خدا و دین را از صافی وجود گذرانده و ماجراهای داستان را از صافی ذهن و روح عبور داده و رمان بزرگی چون جنگ و صلح را خلق میکند.
وی اضافه کرد: هیچ ضرورتی ندارد که نویسنده داستان معصومین یک عالم دینی باشد و شاید اصلا نباید هم باشد. نویسنده قبل از نوشتن باید به ابزار کار مسلط باشد یعنی فرم را بشناسد، شخصیتها را بفهمد و موقعیتهای داستانی را بفهمد. عالمان دینی به جهت وسعت و گسترش مقولات دینی فرصت پرداختن به شیوههای روایت در داستان را ندارند و اگر بخواهند به فرآیند داستان نویسی بپردازند از کار خود باز خواهند ماند. البته این عالمان در اوج مباحث خود میتوانند منتقدان خوبی باشند تا غلطهای نویسندگان را برشمرند تا مانع از پایین آمدن نمره آثار نویسندگان باشند.
پورطباطبایی در ادامه به میزان منابع در دسترس نویسندگان نیز اشاره کرد و گفت: منابع دینی معتبر کم نیستند ولی منسجم و یکپارچه نیستند. برای اینکه نویسندهای بتواند پیرامون زندگی معصومین نوشتهای داشته باشد لازم است یا خودش به تحقیق روی بیاورد. مانند علی موذنی که برای نوشتن کتاب «شب نامه» که انتشارات قدیانی آن را منتشر کرده بیش از 300 کتاب را مطالعه کرده است. هر چند این امکان برای همه نویسندگان وجود ندارد اما راه میانبری وجود دارد که با استفاده از مشاورین کار را جلو ببرد. در رمان دینی هم نویسنده میتواند از یک عالم دینی کمک بخواهد تا او پژوهشی انجام دهد تا بار محتوای دینی متوجه آن مشاور باشد.
* جشنواره «خاتم» به اعتلای جریان داستانی دین‌مدار کمک می‌کند
وی در پایان به کارکرد و جایگاه جشنواره «خاتم» اشاره کرد و گفت: جشنواره «خاتم» اگر میخواهد مانا و اثرگذار باشد قبل از هر چیز باید هیات علمی ویژهای متشکل از عالمان دین و نویسسندگان دیندار و دینمدار (نه آنان که دکانداری دین میکنند و برای گذران زندگی خود را دینمدار نشان میدهند) تشکیل دهد. این هیات در فرصت‌های مبسوط به چگونگی ادامه حیات این سنگ بنا که گذاشته شده بیندیشند و به اعتلای جریان داستانی دینمدار در موضوعات مرتبط کمک کند.
حجت الاسلام سید مجید پورطباطبایی کارشناس دینی در حوزه رمان و ادبیات و مدیر اسبق اداره کتاب در دوره مسئولیت آقای مسجد جامعی بود.
نخستین جشنواره خاتم با موضوع داستان کوتاه پیامبر رحمت(ص) با همکاری بنیاد ارشاد و رفاه امام صادق(ع) ، مؤسسه شهر کتاب ومجمع ناشران انقلاب اسلامی و با هدف گسترش آثار ادبی دربارة سیره پیامبر مکرم اسلام برگزار می شود.
انتهای پیام/ فارس