«دربرابر طوفان» روایتی صحیح از تاریخ معاصر/ کیفی‌گرایی و کلیشه‌شکنی در یک مستند سیاسی
استقبال گسترده مخاطبان تلویزیون از مجموعه مستند «در برابر طوفان» نشان می دهد که هر گاه رسانه ملی اقدام به پخش اثری با پشتوانه های فرهنگی و پژوهشی و فارغ از حجم و حباب شعار کرده با اقبال مخاطب خاص و عام قرار گرفته است.
به گزارش سرویس فرهنگي تفتان ما،استقبال گسترده مخاطبان تلویزیون از مجموعه مستند «در برابر طوفان» نشان می دهد که هر گاه رسانه ملی اقدام به پخش اثری با پشتوانه های فرهنگی و پژوهشی و فارغ از حجم و حباب شعار کرده با اقبال مخاطب خاص و عام قرار گرفته است. علیرغم اینکه پخش مستند «دربرابر طوفان» در شبکه های مختلف در آستانه و ایام دهه مبارک فجر و سالگرد پیروی انقلاب اسلامی صورت گرفته و ناخودآگاه و به اقتضای رویه های متداول این تداعی را ایجاد می کرد که با کاری سفارشی و باسمه ای مواجه خواهیم؛ خوشبختانه، ساختار «پژوهش محور» این مجموعه و روند جذاب و کنجکاوی برانگیز شیوه روایی آن باعث شده تا علاقمندان به آثار جدی پای آن بنشینند.
مستند «دربرابر طوفان» کاری ازمهدی نقویان است که در ایام دهه فجر از تلویزیون پخش شد. با وجود تمرکز رسانه‌ها بر جشن های پیروزی انقلاب و بویژه، برجشنواره فیلم فجر، خوشبختانه، این اثر از دید مردم پنهان نماند و نظرها را به خود جلب کرد. «در برابر طوفان» مستند خوش‌ساختی است که به روایت پهلوی دوم می‌پردازد؛ از آغاز سلطنت محمدرضا پهلوی تا شکل‌گیری انقلاب اسلامی. این مستند با استفاده از آرشیو‌های ناب و دیده‌نشده در کنار روایت جذاب و قصه‌گو که برغم مناسبتی بودن، نه تنها نظر مخاطب عام که مخاطب خاص را برانگیخته است. عنوان مستند برگرفته ازجمله رضاشاه است، زمانی که به جزیره موریس تبعید می‌شد به پسرش گفت: «در برابر طوفان» مقاومت نکن بگذار طوفان از تو عبور کند».
تاملی در این اثر نشان می دهد که همراهی و استقبال مردم از آن ناشی از چند دلیل است؛ متاسفانه برغم گذشت سی و هشت سال از پیروزی انقلاب اسلامی تاکنون اثری مطالعه شده، مستند و مبتنی بر منابع، اسناد و مدارک دقیق و تصاویر واقعی با هدف بررسی ریشه های شکل گیری نهضت حضرت امام(ره) و سیر حرکت تکاملی نهضت اسلامی و افشای جنایات، اقدامات خائنانه و سرسپردگی مطلق رژیم پهلوی به بیگانگان نه از طریق رسانه ملی و نه از هیچ طریق دیگر منتشر و انعکاس نیافته است. همواره، شاهد نوعی رویکرد «کلیشه ای» و «شعارمحور» و «پروپاگاندایی» بی پایه و اساس و مقطعی بوده و هستیم. این در حالی است که در سال های اخیر از سوی رسانه های غربی سناریوهای متعددی برای تطهیر و تبرئه و حتی، قداست بخشی به رضاشاه و پسرش درحال انجام است و معروف ترین ان مجموعه «انقلاب 57 »با ادبیات و نریشن اغواگرانه و نگاهی حماسی به دوره پهلوی اول و دوم است. تطهیر پهلوی و نشان دادن چهره‌ای دموکراتیک از آنها. نگاهی که رندانه و هوشمندانه در صدد ارائه تصویر انقلاب اسلامی به مثابه جریانی مخوف! است و مصر است این تلقی را حقنه کند که برغم به اصطلاح حسن نیت ها، بلندنظری ها و مهربانی های شاه این جریان برای ایجاد مانع در برابر مسیر پیشرفت و توسعه ایران شکل گرفته است.
متاسفانه، فقدان منابع موثق و مستندات جاندار و اثربخش در این زمینه از یکسو، افزایش حجم فعالیت جریانات وابسته به سلطنت طلبان و ضدانقلاب های خارج نشین از سوی دیگر باعث شده تا امروز شاهد شیوع گسستگی بین نسلی و انقطاع فرهنگی در جامعه باشیم و نسل جوان و نوجوان ما به دلیل همین گسستگی بناگزیر، متاثر از تبلیغات مسموم رسانه های غربی و شبکه های اجتماعی به دیده تردید به تاریخ سیاه خاندان پهلوی بنگرد.
در این راستا، خلق مستندهای مانند: «در برابر طوفان» که اقدامی فراتر از کلیشه های معمول رسانه ای است حائز اهمیت، آگاهی بخش و ضروری است و جای قدردانی دارد از مرکز مستند سوره وسازمان سینمایی حوزه هنری.
شیوه روایت این اثر، در ژانر تعریف‌شده است که عمدتا در مستندهای تاریخی- سیاسی از آن استفاده می‌شود اما تمایز این اثر با آثار دیگر در این است که هر چند در بسیاری از آثار از آرشیو اسناد و مدارک استفاده می شود ولی همیشه نگاهی گذرا و دم دستی به آن صورت گرفته و درحد رفع تکلیف و ظاهر ماجراها بوده است. در این مستند برای نخستین بار از سطح و ظواهر فراتر می رویم و لایه های دیگری از تاریخ برای ما بازگشایی می شود. تلویزیون تقریبا حدود 40 سال است که در حال عرضه و انتشار مجموعه کارهای مناسبتی است که از نظر کمی هم قابل توجه بوده است. ولی کمتر، با دغدغه کیفی گرایی به سراغ این اسناد و مدارک رفته اند. برای همین مدام، با یک‌سری تصاویر تکراری مواجه هستیم. مستند «در برابر طوفان» از لایه‌های اولیه تصاویر تکراری در آرشیو عبور می کند و به قلمرو اسناد و تصاویر دست نخورده ورود می کند، تصاویری که کمتر دیده شده است. این اثر با تکیه و پایه ریزی بر اساس آرشیو و مستندات واقعی به ساختاری جذاب و غیرتکراری می رسد.
استفاده از شنودهای ماموران رده بالای «ساواک»، خاندان پهلوی و شخصیت های واقعی تاریخ معاصر در این مستند گویی، برای اولین بار، صورت می گیرد، گنجاندن برش هایی از جلسات شورای امنیت، تماس‌های تلفنی شاه و... با پخش درست هرکدام از اینها، آن روی سکه رژیم را ملموس تر و واقعی تر آشکار می سازد.
مهم ترین شاخصه این مستند و ویژگی برجسته آن«غنا و قوت پژوهش» آن است. کاری که به گفته کارگردان این مجموعه {فقط، پژوهش آن توسط یک تیمی از نخبگان دانشگاهی به مدت یک سال به طول انجامیده و نویسندگی آن 6 ماه زمان برده است و مجموعا، یک سال و نیم برای پژوهش و نگارش آن زمان گذاشته شده است}. همین باعث شده تا درجه سندیت این اثر بسیار بالا برود. منابع تحقیقاتی که استفاده شده به نظر می رسد بیشتر از منابع و خاطرات دوران پهلوی، مکتوبات و نوشته های آن دوره است که کمک کرده تا علاوه بر ایجاد حس واقع گرایی و سندیت آن ها، به آفت یکجانبه‌نگری هم دچار نگردد.
تردیدی نیست که نیاز به ساخت آثار جدی و مستندهایی از این دست ضروری است. نکته قابل توجه فقدان آثار جامع تصویری و خلاء آثار مستند قرص و محکم پیرامون تاریخ انقلاب اسلامی است. تاکنون، آثار مختلفی درباره تاریخ پهلوی اول و دوم ساخته شده ولی در اغلب این آثار، مقاطعی از این تاریخ انتخاب و به صورت خلاصه و بعضا، گذرا و سطحی و فاقد ظرفیت های باورپذیر بوده است.
استفاده دقیق و صحیح از مستندات تاریخی، بهره گیری از محققین مورد وثوق جامعه، اساتید دانشگاهی، مورخان؛ دقت در انطباق با تاریخ و رعایت جنبه های تطبیقی اثر با رویدادهای تاریخی، پاسخ‌گویی به پرسش های متعدد نسل جوان، هم افزایی و بهره گیری درست از نریشن و اطلاعات تکمیلی بر پایه تصاویری آرشیوی درباره این دوره خاص بویژه، در دهه های اخیر و گسستگی بین نسلی، از جمله نیازهایی است که در این مجموعه تا حدودی رعایت و دقت شده است.
این آثار از یک سو برای نسل اول انقلاب تداعی گر خاطرات تلخ و شیرین، بازخوانی تاریخ و تداعی نوستالژی است و از دیگر سو، برای نسل چهارم انقلاب و جامعه جوان امروز، آگاهی بخش و عبرت آموز خواهد بود. موتور محرک انقلاب اسلامی جوانان و نوجوانان بودند. انقلاب در شرایطی به وقوع پیوست که وضعیت فرهنگی و اخلاقی جامعه نامطلوب و نابسامان بوده و روندی را طی می‌کرد فاجعه آمیز. با گذشت دهه ها و نسل ها، امروز هم بار رسالت و مسئولیت حساس و خطیر حفظ انقلاب اسلامی و تبیین و گسترش آن بر دوش جوانان و نوجوانان جامعه است.
آنچه مسلم است پدیده‌های اجتماعی، هر چند بزرگ، با گذر زمان و به ویژه با تغییر نسل‌ها، در خاطر جمعی یک جامعه پایدار نمی‌ماند. کم رنگ شدن یادها، نام ها و حوادثی که در یک دوره بر سر زبان ها بودند، امری غیرطبیعی نیست. اما می‌دانیم که برخی از این پدیده‌ها به علت پی‌آمدهای فراگیر و تأثیرات فراوانش در سطح منطقه‌ای و جهانی، خود به خود به نقطه عطف تبدیل می‌شوند و در ضمیر تاریخ به جا می‌مانند. هر جامعه‌ای کم و بیش از این رویدادهای تاریخی دارد.
تاریخ معاصرما در یکی از پر رفت و آمد‌ترین چهارراه‌ها و بزنگاه ها واقع شده، تاریخی سراسر از حادثه‌های تلخ و شیرین که برخی از آنها به نقطه‌های عطف تبدیل شده‌اند. در تاریخ معاصر حادثه‌ای به اهمیت وقوع انقلاب اسلامی وجود ندارد. تأثیرات شگرفی که این انقلاب بر مناسبات فرهنگی، اجتماعی و سیاسی مردم ایران و منطقه گذاشت، در تاریخ بی‌نظیراست. ورود مردم به صحنه سیاست، دخالت مستقیم آنان برای به زیرکشیدن نظام شاهنشاهی، برقراری نظام جمهوری و دیگر نهادهای حکومتی و مدنی با رأی مردم، به دست آوردن استقلال سیاسی و نفی دخالت قدرت های بزرگ در امور کشور، رسیدن به آزادی‌های مدنی و پایداری و جان‌فشانی برای حفظ انقلاب، سابقه‌ای در دیگر دوره‌های تاریخی ایران ندارد.
ایجاد چشم انداز دقیق تاریخی و ارائه تصاویری واقعی در ظرفیت های قابل باور برای آگاهی بخشی به نسل های امروز رسالتی است که متوجه رسانه ملی و نهادهای فرهنگی و هنری انقلاب است و اقدام سازمان سینمایی حوزه هنری در ساخت مجموعه مستند «در برابر طوفان» اقدامی لازم و قابل ستایش است اما، به هیچ وجه کافی نیست و ضرورتی اجتناب ناپذیر است که با گذشت چهاردهه از انقلاب از این پس، بیشتر به این دست آثار نیاز داریم.
انتهای پیام/فارس
مستند «دربرابر طوفان» کاری ازمهدی نقویان است که در ایام دهه فجر از تلویزیون پخش شد. با وجود تمرکز رسانه‌ها بر جشن های پیروزی انقلاب و بویژه، برجشنواره فیلم فجر، خوشبختانه، این اثر از دید مردم پنهان نماند و نظرها را به خود جلب کرد. «در برابر طوفان» مستند خوش‌ساختی است که به روایت پهلوی دوم می‌پردازد؛ از آغاز سلطنت محمدرضا پهلوی تا شکل‌گیری انقلاب اسلامی. این مستند با استفاده از آرشیو‌های ناب و دیده‌نشده در کنار روایت جذاب و قصه‌گو که برغم مناسبتی بودن، نه تنها نظر مخاطب عام که مخاطب خاص را برانگیخته است. عنوان مستند برگرفته ازجمله رضاشاه است، زمانی که به جزیره موریس تبعید می‌شد به پسرش گفت: «در برابر طوفان» مقاومت نکن بگذار طوفان از تو عبور کند».
تاملی در این اثر نشان می دهد که همراهی و استقبال مردم از آن ناشی از چند دلیل است؛ متاسفانه برغم گذشت سی و هشت سال از پیروزی انقلاب اسلامی تاکنون اثری مطالعه شده، مستند و مبتنی بر منابع، اسناد و مدارک دقیق و تصاویر واقعی با هدف بررسی ریشه های شکل گیری نهضت حضرت امام(ره) و سیر حرکت تکاملی نهضت اسلامی و افشای جنایات، اقدامات خائنانه و سرسپردگی مطلق رژیم پهلوی به بیگانگان نه از طریق رسانه ملی و نه از هیچ طریق دیگر منتشر و انعکاس نیافته است. همواره، شاهد نوعی رویکرد «کلیشه ای» و «شعارمحور» و «پروپاگاندایی» بی پایه و اساس و مقطعی بوده و هستیم. این در حالی است که در سال های اخیر از سوی رسانه های غربی سناریوهای متعددی برای تطهیر و تبرئه و حتی، قداست بخشی به رضاشاه و پسرش درحال انجام است و معروف ترین ان مجموعه «انقلاب 57 »با ادبیات و نریشن اغواگرانه و نگاهی حماسی به دوره پهلوی اول و دوم است. تطهیر پهلوی و نشان دادن چهره‌ای دموکراتیک از آنها. نگاهی که رندانه و هوشمندانه در صدد ارائه تصویر انقلاب اسلامی به مثابه جریانی مخوف! است و مصر است این تلقی را حقنه کند که برغم به اصطلاح حسن نیت ها، بلندنظری ها و مهربانی های شاه این جریان برای ایجاد مانع در برابر مسیر پیشرفت و توسعه ایران شکل گرفته است.
متاسفانه، فقدان منابع موثق و مستندات جاندار و اثربخش در این زمینه از یکسو، افزایش حجم فعالیت جریانات وابسته به سلطنت طلبان و ضدانقلاب های خارج نشین از سوی دیگر باعث شده تا امروز شاهد شیوع گسستگی بین نسلی و انقطاع فرهنگی در جامعه باشیم و نسل جوان و نوجوان ما به دلیل همین گسستگی بناگزیر، متاثر از تبلیغات مسموم رسانه های غربی و شبکه های اجتماعی به دیده تردید به تاریخ سیاه خاندان پهلوی بنگرد.
در این راستا، خلق مستندهای مانند: «در برابر طوفان» که اقدامی فراتر از کلیشه های معمول رسانه ای است حائز اهمیت، آگاهی بخش و ضروری است و جای قدردانی دارد از مرکز مستند سوره وسازمان سینمایی حوزه هنری.
شیوه روایت این اثر، در ژانر تعریف‌شده است که عمدتا در مستندهای تاریخی- سیاسی از آن استفاده می‌شود اما تمایز این اثر با آثار دیگر در این است که هر چند در بسیاری از آثار از آرشیو اسناد و مدارک استفاده می شود ولی همیشه نگاهی گذرا و دم دستی به آن صورت گرفته و درحد رفع تکلیف و ظاهر ماجراها بوده است. در این مستند برای نخستین بار از سطح و ظواهر فراتر می رویم و لایه های دیگری از تاریخ برای ما بازگشایی می شود. تلویزیون تقریبا حدود 40 سال است که در حال عرضه و انتشار مجموعه کارهای مناسبتی است که از نظر کمی هم قابل توجه بوده است. ولی کمتر، با دغدغه کیفی گرایی به سراغ این اسناد و مدارک رفته اند. برای همین مدام، با یک‌سری تصاویر تکراری مواجه هستیم. مستند «در برابر طوفان» از لایه‌های اولیه تصاویر تکراری در آرشیو عبور می کند و به قلمرو اسناد و تصاویر دست نخورده ورود می کند، تصاویری که کمتر دیده شده است. این اثر با تکیه و پایه ریزی بر اساس آرشیو و مستندات واقعی به ساختاری جذاب و غیرتکراری می رسد.
استفاده از شنودهای ماموران رده بالای «ساواک»، خاندان پهلوی و شخصیت های واقعی تاریخ معاصر در این مستند گویی، برای اولین بار، صورت می گیرد، گنجاندن برش هایی از جلسات شورای امنیت، تماس‌های تلفنی شاه و... با پخش درست هرکدام از اینها، آن روی سکه رژیم را ملموس تر و واقعی تر آشکار می سازد.
مهم ترین شاخصه این مستند و ویژگی برجسته آن«غنا و قوت پژوهش» آن است. کاری که به گفته کارگردان این مجموعه {فقط، پژوهش آن توسط یک تیمی از نخبگان دانشگاهی به مدت یک سال به طول انجامیده و نویسندگی آن 6 ماه زمان برده است و مجموعا، یک سال و نیم برای پژوهش و نگارش آن زمان گذاشته شده است}. همین باعث شده تا درجه سندیت این اثر بسیار بالا برود. منابع تحقیقاتی که استفاده شده به نظر می رسد بیشتر از منابع و خاطرات دوران پهلوی، مکتوبات و نوشته های آن دوره است که کمک کرده تا علاوه بر ایجاد حس واقع گرایی و سندیت آن ها، به آفت یکجانبه‌نگری هم دچار نگردد.
تردیدی نیست که نیاز به ساخت آثار جدی و مستندهایی از این دست ضروری است. نکته قابل توجه فقدان آثار جامع تصویری و خلاء آثار مستند قرص و محکم پیرامون تاریخ انقلاب اسلامی است. تاکنون، آثار مختلفی درباره تاریخ پهلوی اول و دوم ساخته شده ولی در اغلب این آثار، مقاطعی از این تاریخ انتخاب و به صورت خلاصه و بعضا، گذرا و سطحی و فاقد ظرفیت های باورپذیر بوده است.
استفاده دقیق و صحیح از مستندات تاریخی، بهره گیری از محققین مورد وثوق جامعه، اساتید دانشگاهی، مورخان؛ دقت در انطباق با تاریخ و رعایت جنبه های تطبیقی اثر با رویدادهای تاریخی، پاسخ‌گویی به پرسش های متعدد نسل جوان، هم افزایی و بهره گیری درست از نریشن و اطلاعات تکمیلی بر پایه تصاویری آرشیوی درباره این دوره خاص بویژه، در دهه های اخیر و گسستگی بین نسلی، از جمله نیازهایی است که در این مجموعه تا حدودی رعایت و دقت شده است.
این آثار از یک سو برای نسل اول انقلاب تداعی گر خاطرات تلخ و شیرین، بازخوانی تاریخ و تداعی نوستالژی است و از دیگر سو، برای نسل چهارم انقلاب و جامعه جوان امروز، آگاهی بخش و عبرت آموز خواهد بود. موتور محرک انقلاب اسلامی جوانان و نوجوانان بودند. انقلاب در شرایطی به وقوع پیوست که وضعیت فرهنگی و اخلاقی جامعه نامطلوب و نابسامان بوده و روندی را طی می‌کرد فاجعه آمیز. با گذشت دهه ها و نسل ها، امروز هم بار رسالت و مسئولیت حساس و خطیر حفظ انقلاب اسلامی و تبیین و گسترش آن بر دوش جوانان و نوجوانان جامعه است.
آنچه مسلم است پدیده‌های اجتماعی، هر چند بزرگ، با گذر زمان و به ویژه با تغییر نسل‌ها، در خاطر جمعی یک جامعه پایدار نمی‌ماند. کم رنگ شدن یادها، نام ها و حوادثی که در یک دوره بر سر زبان ها بودند، امری غیرطبیعی نیست. اما می‌دانیم که برخی از این پدیده‌ها به علت پی‌آمدهای فراگیر و تأثیرات فراوانش در سطح منطقه‌ای و جهانی، خود به خود به نقطه عطف تبدیل می‌شوند و در ضمیر تاریخ به جا می‌مانند. هر جامعه‌ای کم و بیش از این رویدادهای تاریخی دارد.
تاریخ معاصرما در یکی از پر رفت و آمد‌ترین چهارراه‌ها و بزنگاه ها واقع شده، تاریخی سراسر از حادثه‌های تلخ و شیرین که برخی از آنها به نقطه‌های عطف تبدیل شده‌اند. در تاریخ معاصر حادثه‌ای به اهمیت وقوع انقلاب اسلامی وجود ندارد. تأثیرات شگرفی که این انقلاب بر مناسبات فرهنگی، اجتماعی و سیاسی مردم ایران و منطقه گذاشت، در تاریخ بی‌نظیراست. ورود مردم به صحنه سیاست، دخالت مستقیم آنان برای به زیرکشیدن نظام شاهنشاهی، برقراری نظام جمهوری و دیگر نهادهای حکومتی و مدنی با رأی مردم، به دست آوردن استقلال سیاسی و نفی دخالت قدرت های بزرگ در امور کشور، رسیدن به آزادی‌های مدنی و پایداری و جان‌فشانی برای حفظ انقلاب، سابقه‌ای در دیگر دوره‌های تاریخی ایران ندارد.
ایجاد چشم انداز دقیق تاریخی و ارائه تصاویری واقعی در ظرفیت های قابل باور برای آگاهی بخشی به نسل های امروز رسالتی است که متوجه رسانه ملی و نهادهای فرهنگی و هنری انقلاب است و اقدام سازمان سینمایی حوزه هنری در ساخت مجموعه مستند «در برابر طوفان» اقدامی لازم و قابل ستایش است اما، به هیچ وجه کافی نیست و ضرورتی اجتناب ناپذیر است که با گذشت چهاردهه از انقلاب از این پس، بیشتر به این دست آثار نیاز داریم.
انتهای پیام/فارس
شنبه ۳۰ بهمن ۱۳۹۵ ساعت ۰۸:۱۸
کد مطلب: 436736
