خروج آمریکا شرایط بقای توافقنامه پاریس را پیچیده کرد/ باید مواظب تعهداتی که می‌دهیم باشیم

به گزارش سرویس اقتصادي تفتان ما،در تاریخ 12 دسامبر سال 2015 ، نمایندگان 195 کشور جهان پس از سالها تلاش به توافقی  در چارچوب پیمان‌نامه سازمان ملل در زمینه تغییرات اقلیمی (UNFCCC)  برای مقابله با تغییرات اقلیمی و انتشار گازهای گلخانه‌ای دست یافتند.
متن این توافقنامه پس از مذاکراتی که در بیست و یکمین کنفرانس تغییرات اقلیمی سازمان ملل متحد در پاریس صورت گرفت ،تصویب شد و در روز 22 آوریل همان سال در نیویورک طی مراسمی به امضا رسید. هر کشوری که توافقنامه را به رسمیت شناخته است،‌ درجه‌ای از مشارکت ملی را در جهت کاهش گازهای گلخانه‌ای برای خود تعیین می‌کند که در بند سوم پیمان به آن اشاره شده‌است.
میزان مشارکت باید هر پنج سال یکبار به دبیران UNFCCC گزارش شود تا به ثبت برسند. جمهوری اسلامی ایران نیز با امضای این توافقنامه  خود را به کاهش 4 الی 12 درصدی  انتشار گازهای گلخانه‌ای متعهد کرده است. سال گذشته، این توافقنامه جهت اجرایی شدن به صحن مجلس رفت و مورد تایید قرار گرفت، اما به علت ابهامات موجود توسط شورای نگهبان رد و برای بررسی های بیشتر به مجلس باز گردانده شد. بنابراین، تاکنون این توافقنامه در ایران اجرایی نشده است.
در روز پنجشنبه 1 ژوئن 2017 ، دونالد ترامپ ، رئیس جمهور ایالات متحده آمریکا، همانطور که در نشست‌های انتخاباتی وعده داده بود  خروج این کشور از توافقنامه پاریس را اعلام کرد. این خبر بازتاب گسترده ای در رسانه‌ها و مجامع بین المللی داشت. به همین بهانه با علیرضا بازارگان، به گفت‌وگو نشستیم.
علیرضا بازارگان در مقطع کارشناسی در رشته مهندسی شیمی در دانشگاه صنعتی شریف تحصیل کرده است. وی در انتهای دوره کارشناسی از کشور خارج شده و بمدت یک ترم بعنوان محقق در دانشگاه صنعتی کایزرسلاترن کارآموزی کرده است. وی بعد از دریافت بورس تحصیلی از شرکت نفتی توتال، برای تحصیل در رشته «مدیریت پروژه در محیط زیست و مهندسی انرژی» عازم فرانسه شد و کارشناسی‌ارشد خود را با نمرات ممتاز از دانشگاه اکول دمین در شهر نانت دریافت کرد.
بازارگان باوجود داشتن پیشنهاد از دانشگاه آکسفورد، دانشگاه علم و فناوری هنگ‌کنگ را برای دوره دکترای خود زیر نظر یکی از پرارجاع‌ترین اساتید دنیا در مهندس شیمی، پروفسور گوردون مک‌کی، انتخاب کرد. وی با دریافت بورس تحقیقاتی دیگری بخشی از تز دکترای خود را در دانشگاه کمبریج انگلستان به انجام رساند و نهایتا در ژانویه سال 2015  موفق به دریافت مدرک دکتری شد و به ایران بازگشت. این عضو بنیاد علمی نخبگان بیش از 40 عنوان مقاله بین‌المللی، ارائه کنفرانس و فصل کتاب نگاشته است. وی دارنده جوایز علمی داخلی و بین‌المللی متعدد است که می‌توان از میان آن‌ها به جایزه بین‌المللی «محقق برتر جوان مدیریت پسماند» در سال 2015 و جایزه شهید کاظمی آشتیانی بنیاد ملی نخبگان اشاره نمود.
وی در حال حاضر عضو هیئت علمی گروه محیط زیست مهندسی عمران در دانشگاه صنعتی خواجه‌ نصیر‌الدین طوسی است و تدریس دروسی مانند «تصفیه آب و فاضلاب» «انرژی های تجدیدپذیر» و «توسعه پایدار» را برعهده دارد.
گفت‌وگوی فارس با بازارگان پیش روی شماست:
 
فارس: قبل از هر سوالی لطفا خودتان را معرفی کنید؟
بازارگان: بنده علیرضا بازارگان، عضو گروه محیط زیست دانشکده مهندسی عمران در دانشگاه صنعتی خواجه نصیر الدین طوسی هستم. حدود دو سال پیش، بعد از سال‌ها زندگی در خارج از کشور، به ایران آمدم و در حال حاضر  بعنوان عضو هیات علمی گروه محیط زیست مشغول انجام وظیفه  هستم. تدریس درس‌های «توسعه پایدار» و «انرژی‌های تجدیدپذیر» در این دانشکده برعهده بنده است. به همین دلیل است که مسائلی مانند توافق پاریس را بدقت دنبال می‌کنم. اتفاقاً قبل از تصمیم آقای ترامپ، در همین ترمی که گذشت، در کلاس درس توضیحاتی را  درمورد توافق پاریس به دانشجویان داده بودم و حتما در امتحانات پایان ترم از این موضوع هم از آنها سوال خواهد شد.
 
فارس: برای ورود به بحث بفرمایید گازهای گلخانه‌ای چه هستند و چه میکنند؟
بازارگان: بسیاری از گازها آن خاصیتی را دارند که به آنها گاز گلخانه‌ای گفته می‌شود مثل متان، بخار اب و از همه معروف‌تر دی‌اکسیدکربن. اینها گازهایی هستند که به نوعی مانع خروج حرارت از جو کره زمین می‌شوند.
 
فارس: آیا دی اکسید کربن یک آلاینده هوا است؟
بازارگان: بستگی دارد که تعریف شما از آلاینده چه باشد. اگر منظورتان از آلاینده، ماده‌ای است که مثلا سمی باشد یا  با استشمام آن انسان دچار مشکلی مانند سرطان یا امراض دیگر بشود، خیر، دی اکسید کربن آلاینده نیست. استشمام این ماده هیچ ضرری ندارد. اما انتشار دی اکسید کربن از آن جهت مهم است که این گاز اثر گلخانه‌ای و گرمایش کره زمین را تشدید می کند. همچنین به دلیل ترکیب دی اکسید کربن با آب و ایجاد اسید کربنیک، این گاز pH دریا را پایین آورده و می تواند آن را اسیدی کند.
 
فارس: آیا همه گازهای گلخانه‌ای به یک اندازه مضر هستند؟
بازارگان: خیر، گازهای گلخانه ای از قدرت‌های متفاوتی برخوردارند. برای مثال گاز گلخانه‌ای SF6  هزاران برابر دی اکسید کربن اثرات گلخانه‌ای بیشتری دارد. اما سوال اینجاست که چرا راجع به آن بحث نمی‌شود؟ چون میزان انتشار آن مقدار خیلی زیادی نیست. دلیل اینکه در مورد دی اکسید کربن بسیار  صبحت به میان می‌آید این است که بشر این گاز را به میزان قابل توجهی تولید می‌کند. یک نمونه بی ضرر از گازهای گلخانه‌ای که می‌توان به آن اشاره کرد بخار آب است که بیشترین اثر گاز گلخانه ای بعلت وجود بخار آب است.
اگر گازهای گلخانه ای وجود نداشتند، کره زمین یخبندان بود و همه از سرما بخود می‌لرزیدیم. این گازها باعث می‌شوند که انرژی دریافت شده از سوی خورشید به مقدار قابل توجهی درون جو زمین باقی بماند و محیط را برای زندگی ما گرم و مطلوب کند. مشکل از آنجایی آغاز می‌شود که گازهای گلخانه‌ای بیش از حد مورد نیاز حرارت را نگه دارند و درنتیجه، گویی در تابستان به زیر پتو برویم. در این حالت ممکن است این گازها برای ما نامطلوب باشند. اما در حالت کلی، نه تنها این گازها نامطلوب نیستند، بلکه مفید هم هستند.
 
فارس: آیا نظریه گازهای گلخانه‌ای و اینکه «گاز دی‌اکسید‌کربن منجر به گرم شدن  زمین می‌شود»  نظریه‌ای است که همه دانشمندان به آن اعتقاد دارند؟
بازارگان: حقیقت این است که در سال‌های اخیر همه متفق‌النظر هستند که درجه حرارت کره زمین با یک روند بسیار آرام در حال افزایش است. وقتی می‌گوییم درجه حرارت در حال افزایش است، منظور این نیست که بطور ناگهانی زمین ده درجه یا بیست درجه  گرم‌تر می‌شود. این افزایشی که درمورد آنها صحبت می‌کنیم در حد یک درجه بوده است. چیزی که همگی در مورد آن اتفاق نظر دارند این است که کره زمین طی سال‌های اخیر (بعنوان مثال در 100 سال اخیر) گرم شده است. اما سوال این است که چه چیزی باعث گرم شدن زمین شده است. تئوری‌های مختلفی برای توجیه علت گرم شدن زمین وجود دارد. بعضی از تئوری‌ها بر پایه میزان فعالیت خورشید هستند، یعنی چون فعالیت خورشید افزایش پیدا کرده، کره زمین گرمتر شده است. تئوری‌های دیگر نیز مسائل دیگری را مطرح می‌کنند. ولی تئوری گازهای گلخانه‌ای از تمام تئوری‌های دیگر مشهورتر است و اکثر دانشمندان آن را قبول دارند.
 
فارس: چرا دانشمندان نمی‌توانند بر سر تئوری گازهای گلخانه‌ای که دقیقاَ این گازها چه اثری دارند، توافق مطلق داشته باشند ؟
بازارگان: البته شکی در تاثیر گازهای گلخانه‌ای در تئوری نیست. منظور این است که در آزمایشگاه‌ها به روشنی نشان داده شده است که گازی مانند دی اکسید کربن خاصیت گلخانه‌ای دارد. مشکل از جایی آغاز می‌شود که بخواهیم دنیای بزرگی که خدا خلق کرده است را با عقل ناقص بشری تحلیل کنیم. اقلیم کره زمین چیز بسیار پیچیده‌ای است یا به عبارت دیگر یک سیستم در هم تنیده با پارامترهای بسیار متعدد است. بنابر‌این پرده‌برداری از این معمای بسیار بزرگ، بطوریکه تمام حقایق را متوجه شویم، به هیچ عنوان ساده نیست. در این پیچیدگی فوق العاده، آسمان، زمین، دریا و غیره همه در بحث اقلیم دخیل هستند. به همین دلیل دانشمندان نمی‌توانند دقیقاَ و بصورت متفق القول بر روی تئوری‌های موجود توافق کنند، گرچه کمابیش اثر گازهای گلخانه‌ای پذیرفته شده است.
 
فارس: آیا  گرم شدن کره زمین و تغییر اقلیم اصلاً یک مشکل جدی است و چرا بعضی‌ها نسبت به آن جدی هستند؟
بازارگان: بزرگترین عامل ترس ما بعنوان انسان از تغییر اقلیم و گرم شدن کره زمین این است که پیش‌بینی دقیق آن کار بسیار دشواری است و در واقع این عدم قطعیت است که ما را بیشتر از همه چیز می‌ترساند. نمی‌توانیم دقیقاَ بفهمیم که چه نقاطی از کره زمین بشدت گرم خواهند شد، یا چه نقاطی تغییر دما نخواهند داشت، یا حتی بعضی از نقاط امکان دارد سردتر هم بشوند. یا تغییر الگوهای آب و هوایی؛ نمی‌توانیم دقیقاَ بگوییم چطور وقوع سیل افزایش می‌یابد، کجا خشکسالی خواهد شد و کجا باران‌های شدید و موسمی خواهد بارید و نهایتاً  اقلیمی که به آن عادت کرده‌ایم و شناخته‌ایم دچار چه تغییراتی خواهد شد که ارزیابی این تغییرات کار ساده‌ای نیست. گرچه تلاش‌هایی صورت گرفته و مدلسازی‌های بسیار پیشرفته‌ای انجام شده است، اما باز هم کسی نمی‌تواند با قاطعیت بگوید دقیقاَ چه اتفاقی می‌افتد و بدلیل همین مسئله می‌ترسیم که «از کجا معلوم شرایط آنقدر بد نشود که خدای ناکرده بخشهای زیادی از کره زمین دیگر کلاَ  قابل سکونت نباشد»!؟
تصور کنید در بدترین حالت، امکان دارد میلیون‌ها انسان مجبور شوند تغییر مکان بدهند، آب و غذا کم بیاید، کشاورزی از بین برود، مردم از گرسنگی بمیرند یا مجبور شوند از کشوری به کشور دیگر مهاجرت کنند. بعضی از کشورها  مانند مالدیو احتمالاَ بطور کلی غرق خواهند شد و زیر آب خواهند رفت. به همین دلیل ارزیابی اینکه چه خواهد شد سخت است. به همین دلیل انسان م‌یترسد. البته امکان دارد آنقدرها هم که ما فکر می‌کنیم مشکل حاد و جدی نباشد، این را هم باید اعتراف کرد. ممکن است این همه ترس، تلاش و زحمت در واقع  برای اجتناب از چیزی باشد که خیلی هم خطرناک نیست. ولی همین عدم قطعیت است که ما را به این وا می دارد که به موضوع بطور جدی نگاه کنیم. چون، در روی بد سکه، اگر این اتفاقات ناگوار بیفتد، بشریت دچار مشکلات خیلی جدی خواهد شد. دفع خطر احتمالی شرط عقل است.
 
فارس: بزرگترین تولید کننده گازهای گلخانه‌ای در دنیا چه کشور‌هایی هستند؟
بازارگان: در حال حاضر، کشور چین بزرگترین تولید کننده گازهای گلخانه‌ای در دنیاست و بعد از آن آمریکا قرار دارد. البته باید توجه کنیم که کشور چین تولیدات و جمعیت بسیار زیادی دارد و یک مقدار غیر منصفانه است که بگوییم چین بزرگترین تولید کننده گازهای گلخانه‌ای است. بطوری‌که اگر میزان تولید دی‌اکسید‌کربن سرانه را ببینید، چین در صدر قرار نمی‌گیرد، بلکه کشورهای خلیج فارس مانند امارات، عربستان، کویت و غیره رتبه بالاتری را در این شاخص کسب می کنند، چرا که جمعیت کمی دارند ولی بشدت گازهای گلخانه‌ای زیادی تولید می‌کنند. پس باید اینطور بگوییم که اگر به تولید میزان سرانه نگاه کنیم، بزرگترین تولید کنندگان این گازها کشورهای حاشیه خلیج فارس بهمراه آمریکا هستند. آمریکا  چه در شاخص تولید کل گازهای گلخانه‌ای و چه در شاخص تولید سرانه این گازها از رتبه بدی برخوردار است.
یک مساله دیگر تولید تاریخی گاز گلخانه‌ای است. به این معنا که کشوری مانند چین فقط در چند دهه اخیر است که گاز گلخانه‌ای قابل توجهی تولید می‌کند، در صورتی که آمریکا و اتحادیه اروپا بیش از 100 سال است که گاز گلخانه‌ای تولید می‌کنند. پس اگر از منظر انباشتگی گاز گلخانه‌ای نگاه کنیم، گناه کاران اصلی آمریکا و اتحادیه اروپا هستند. از انقلاب صنعتی تا به امروز، اتحادیه اروپا و آمریکا حدودا نیمی از تمام گازهای گلخانه‌ای بشر را تولید کرده اند.
 
فارس: معاهده پاریس چیست و از چه اهمیتی برخوردار است؟
بازارگان: اینکه گازهای گلخانه‌ای ممکن است منجر به گرم شدن کره زمین بشوند، کشفی نیست که اخیراَ اتفاق افتاده باشد. از صده قبل این موضوع مطرح شده بود. ولی اینکه شما کشورهای دنیا را جمع کنید که بر محدود کردن انتشار گازهای گلخانه‌ای با هم توافق کنند، کار دشواری‌ست. چراکه این مسئله یک مسئله منطقه‌ای یا درون مرز یک کشور یا یک بخش از دنیا نیست، بلکه کل دنیا را تحت تاثیر قرار می‌دهد. شما خیلی راحت‌تر می‌توانید برای مشکلات محلی راه حل پیدا کنید تا برای مشکلاتی که جهانی هستند. بنابراین برای حل معضل گازهای گلخانه‌ای به یک توافق جهانی نیاز است، زیرا حتی اگر یک یا دو کشور صنعتی به توافق پایبند نباشند، تلاش بقیه کشورها نیز کم اثر خواهد شد. به همین دلیل توافق پاریس که توافقی بین حدود دویست کشور بود، بسیار توافق مهمی است، چون همه توانستند  بر سر یک میز بنشینند و با هم کنار بیایند.
 
فارس: آیا توافقات دیگری برای کنترل گازهای گلخانه‌ای مانند توافق پاریس وجود دارند؟
بازارگان: بله، چند دهه است که کشورهای دنیا تلاش می‌کنند به توافق‌هایی دست پیدا کنند، که معروف‌ترین آنها «توافق کیوتو» است که متاسفانه با شکست روبرو شد. با وجود اینکه برای توافق‌های دیگری در کوپنهاگ، ژوهانسبورگ و سائوپائولوی برزیل تلاش‌هایی صورت گرفته بود، اما هیچکدام در زمینه تغییراقلیم به جامعیت و اهمیت معاهده پاریس نبودند. شاید بشود اینطور گفت که توافق‌های قبلی بنحوی با دستاوردها و شکست‌هایشان زمینه‌ای را برای توافق پاریس ایجاد کرده بودند که مهمترین و جامع‌ترین  توافق تاریخ در زمینه گازهای گلخانه‌ای بود و همچنان هست.
 
فارس: آیا کشورهایی وجود دارند که عضو توافقنامه پاریس نباشند؟
بازارگان: زمانی‌که در مورد کشورهایی صحبت می‌شود که عضو توافق پاریس نیستند، اسم دو کشور زیاد مطرح می‌شود . یکی از آنها سوریه است، که متاسفانه در زمان امضای این توافقنامه درگیر جنگ داخلی شدیدی شد و این فرصت را نداشت و از امکانات کافی برخوردار نبود که بتواند نماینده‌هایی برای امضای این توافقنامه  بفرستد یا مطالعات مربوطه را انجام دهند. کشور دیگری که بر سر زبان‌ها ست و در این معاهده عضو نیست نیکاراگوئه است. داستان نیکاراگوئه بسیار جالب است. بنظر می‌رسد که نیکاراگوئه از امضای توافق پاریس اجتناب کرد، نه به این دلیل که اعتقادی به گرم شدن کره زمین نداشت یا احساس می‌کرد که نباید از انتشار گازهای گلخانه ای جلوگیری شود. بلکه  برعکس، احساس می‌کرد توافق پاریس به اندازه کافی به این موضوع اهمیت نمی‌دهد و آن طور که باید مجدانه با انتشار گازهای گلخانه‌ای برخورد نمی‌کند. درواقع، از آنجا که نیکاراگوئه احساس می‌کرد بایستی اقدامات بسیار  شدیدتر و جدی‌تری برای جلوگیری از گرم شدن کره زمین انجام شود، این توافقنامه را امضا نکرد.
 
فارس: بعضی کارشناسان معتقدند که توافق‌هایی مانند توافق پاریس زمانی تنظیم شده‌اند که تولید نفت و گاز در اتحادیه اروپا به نقطه پیک رسیده و کشورهای اروپایی در آینده نفت و گاز نخواهند داشت. به همین دلیل بدنبال محدود کردن رشد اقتصادی سایر کشورها با انعقاد چنین توافق‌هایی هستند. خصوصاَ، با توجه به این نکته که این کشورها به سمت انرژی های نو رفته‌اند و تکنولوژی این انرژی ها را در اختیار دارند و سایر کشورها مجبور خواهند بود به بهای گزاف این تکنولوژی ها را بدست بیاورند. نظر شما در این خصوص چیست؟
بازارگان: خیر، بنده  با این نظر موافق نیستم. ببینید، توافق‌هایی مانند توافق پاریس چند دهه است که شکل می‌گیرند و بر روی آن‌ها بحث می‌شود. مهم‌ترینِ آن‌ها، توافق کیوتو است که در سال 1992 صورت گرفت. پس نمی‌توان ادعا کرد که توافق پاریس فقط با ته کشیدن منابع انرژی اروپا ایجاد شده است. مثال نقض دیگر این است که در حال حاضر آلمان یکی از بزرگترین دارندگان ذخایر ذغال سنگ در جهان است که نوعی سوخت فسیلی محسوب می‌شود، ولی با این حال، با جدیت با انتشار گازهای گلخانه‌ای مبارزه می‌کند. بنابراین تئوری شما را نمی‌پذیرم. البته یک نکته در حرف شما صحیح است. آن هم که این که اصولا از لحاظ استراتژیک، سرمایه‌گذاری بر روی انرژی های تجدیدپذیر برای اروپا بسیار مطلوب است، در حالی که برای ما آن قدرها هم حیاتی نیست. در واقع ما با ذخایر وافر نفت و گازی که در اختیار داریم، مانند اروپایی‌ها محتاج و در به درِ انرژی‌های تجدیدپذیر نیستیم.

شنبه ۲۰ خرداد ۱۳۹۶ ساعت ۱۳:۵۵