زنده کردن الگوهای حماسی با «رخصت مرشد»/ پهلوانی، برخلاف تعریف غرب از هرکولیسم

به گزارش سرویس فرهنگي تفتان ما،- حسام آبنوس: خسرو آقایاری از پژوهشگران با سابقه حوزه کودک و نوجوان است. انتشارات «کتاب نیستان» مجموعه‌ای از آثار این پژوهشگر را ذیل عنوان «رخصت مرشد» با محوریت پهلوان‌های شهرهای مختلف منتشر می‌کند.
مجموعه‌هایی که قهرمان‌‌محور هستند و این قهرمان‌ها تخیلی و دست‌نیافتنی نیستند و خواننده می‌تواند نمونه‌های آنها را در اطراف خود ببیند. پهلوان‌هایی که روزگاری در کوی و برزن این دیار رفت و آمد داشتند و دست مظلومان و افتادگان را به یاری می‌فشردند.
در این مجموعه که قصه‌هایی از پهلوان‌های ایرانی است خواننده با قهرمان‌های بومی و ایرانی آشنا می‌شود که نمونه‌های خوبی برای رویارویی با قهرمان‌های پوشالی غربی هستند که چیزی جز بدن ورزیده ندارند اما قهرمان‌های مجموعه «رخصت مرشد» علاوه بر اندام ورزیده صاحب مکارم اخلاقی نیز هستند. به بهانه این مجموعه با نویسنده آن به گفت‌وگو نشستیم.
آقایاری در این گفت‌وگو به مسئله قهرمان‌ها و جایگاه آنها در تربیت اشاره کرد. همچنین فقر نظریه تربیتی را یکی از عوامل موثر در تالیف این مجموعه برشمرد که در جلد دوازدهم به مباحث نظری خواهد پرداخت. او مفهوم پهلوانی را خلاف آنچه دانست که غرب از هرکولیسم ارائه می‌کند.
مشروح این گفت‌وگو را در ادامه بخوانید.
*سراغ این موضوع رفتم تا الگوهای حماسی را زنده کنم
فارس: در این مجموعه دست روی مسئله با اهمیتی گذاشته‌اید. در روزگار کنونی ما با قهرمان‌هایی مواجه هستیم که در آثار ترجمه‌ای به مخاطب معرفی می‌شوند که بومی نبوده و برخاسته از تخیل خالق آنها هستند. در مجموعه «رخصت مرشد» ما شاهد قهرمان‌های بومی با مختصات ملموس هستیم. قهرمان‌محور بودن چقدر برایتان اهمیت داشت؟
در حوزه ادبیات کودک سال‌های بسیاری است مشغول هستم و دو موضوع به نظرم در ادبیات کودک پس از انقلاب جای خالی آن محسوس بود. یکی مسئله عشق بود و دیگری مسئله حماسه.
در دوره نوجوانانی وجود ادبیات عاشقانه نوجوان را از لغزش‌های جنسی مصون می‌کند. بلوغ عاطفی و حسی در ادبیات و خیال باعث می‌شود که نوجوان به یک اشباعی برسد و دیگر در حوزه عینیت دنبال مصادیق عینی آن نمی‌روند. در حماسه هم با توجه به ادبیات غنی و عمیقی که داریم اما شاهد هستیم که به دست فراموشی سپرده شده است، امروز قهرمان‌های ما «راکی» و «رمبو» با آلودگی‌هایی که همراه دارند و به بچه‌ها انتقال می‌دهند، هستند از این رو با شناخت سراغ این موضوع رفتم تا بتوانم الگوهای حماسی را برای بچه‌ها زنده کنم.
البته همه مقصود من این نبود، بحث احیای سنت زورخانه که تنها سنت چندهزارساله است که به عصر مدرن رسیده و هنوز زنده است و قابلیت تولید دارد و هنوز مولد است و متاسفانه این سنت به خاطر بی‌برنامگی در حال نابودی است هم برای من محل تامل بود.
*برای رسیدن به نظریه تربیتی بومی چاره‌ای جز رجوع به آیین‌های پهلوانی نداریم
بزرگتر از این‌ها نظریه تربیتی مدنظرم بود. با گذشت چهل سال از انقلاب هنوز نظریه‌های تربیتی ما را غربی‌ها می‌دهند و این برایم بسیار آزاردهنده بود که چطور با این فرهنگ غنی هنوز نظریه تعلیم و تربیت ما را غربی‌ها القا می‌کنند. در نظریه‌ها تاملاتی داشتم و به نظرم رسید اگر بخواهیم به یک نظریه تربیتی بومی برسیم چاره‌ای نداریم به جز اینکه به سراغ آیین‌های پهلوانی و تصوفی برویم. عمده مشکل ما این است که ما به این‌ها نگاه تجریدی داریم و یعنی این‌ها را مجرد از هم می‌بینیم در حالی که در پیشینه ما این نگاه حاکم نبود و به صورت با هم دیده می‌شدند و با یک نگاه مجموعه‌ای دیده می‌شدند. امروز هم معتقدم اگر با نگاه مجموعه‌نگر به آیین‌های پهلوانی نگاه کنیم به نظریه تربیت بومی دست پیدا خواهیم کرد و جلد دوازدهم این کتاب‌ها نیز با محوریت نظری آیین‌های پهلوانی تالیف شده که توسط انتشارات کتاب نیستان منتشر خواهد شد.
*خط اصلی وقایع مستند است
فارس: در این مجموعه ما با شخصیت‌هایی روبه‌رو هستیم که شاید اطلاعات خیلی زیادی از آنها در دست نباشد. چقدر از این شخصیت‌ها را خلق کردید و چقدر از آنها مستند هستند؟
در منابع کتابخانه‌ای می‌توان ردپایی از آنها یافت و خیلی از آنها، هیچ اسمی ازشان برده نشده است. من از پیش از انقلاب در این موضوع کار می‌کردم و با پیران و پهلوان‌ها و مرشدهای قدیمی ارتباط داشتم و خب خیلی از آنها را در فرهنگ مکتوب اثری پیدا نمی‌کنید.
به لحاظ داستانی هم سعی کردم جذابیت داستانی به اثر بدهم تا برای مخاطب نوجوان جذابیت داشته باشد. عمدتا مستند هستند و خط اصلی و حوادث مستند هستند و من هم به خیال مجالی دادم و گاهی شخصیت‌های فرعی به کار اضافه کرده‌ام تا قابلیت دراماتیک کار را بالا ببرم ولی خط اصلی وقایع و زندگی آنها مستند است.
*نگرانی‌ام این است که آیین پهلوانی دچار نابودی شود
فارس: شخصیت‌هایی که به آنها اشاره شده طوری هستند که رفتار و منش آنها دست‌یافتنی به نظر می‌رسد و خواننده برایش ملموس است. این افراد دست‌نیافتنی نیستند و رفتارشان در روزگار کنونی کاربردی است و انتزاعی نیست. در این مورد توضیح می‌دهید.
آیین فتوت همین است و درود سلام این آیین را باید به پیشینیان برسانیم که چطور این مسائل را با زندگی و آیین مردم آمیخته کنند تا در فضاهای متمادی دوام و اثر داشته باشد. ما وقتی به ریشه‌ها باز گردیم می‌بینیم تصوف را برای خواص و فتوت را برای عوام در نظر گرفته‌اند و دانایان این حوزه، فتوت را به میان عوام کشیدند و برای اینکه این تربیت را عمومی کنند آن را به یک شیوه تربیتی عامیانه در آوردند و آن را به میان صنوف آوردند و به سراغ پیشه‌های مختلف رفتند و این آیین را با پیشه‌وران پیوند زدند و چنان با زندگی مردم آمیختگی پیدا کرد که در عصر مدرن این ریشه‌ها را می‌توان دید. مثلا وفادار ماندن به حق نمک یا حق ‌سلام هنوز در زندگی ما زنده است و به همین خاطر است که می‌گویم این روش هنوز مولد است و نگرانی من این است که این آیین دچار نابودی شود.
*برخلاف تعریف غرب از هرکولیسم، پهلوانی ذیل مفهوم ولایت تعریف شده
فارس: یک روی سکه شخصیت‌های این مجموعه پهلوانی و اندام ورزیده و اهل ورزش و خصوصیت‌های این روش است ولی روی دیگر سکه آنها دست‌گیری و یاری رساندن به مظلومان و افتادگان است و این مسئله‌ای است که در روزگار کنونی در جامعه به شدت به آن احساس نیاز می‌شود. چطور می‌شود این کتاب‌ها را به دست مردم رساند؟
بین مردم ما این آیین بسیار عمیق است و علت اصلی آن هم این است که آیین پهلوانی با دین ما چنان آمیختگی دارد که به وحدت و یگانگی رسیده است. برخی که سراغ آیین زورخانه می‌روند تصور می‌کنند چون در زورخانه صلوات زیاد فرستاده می‌شود یا نام مولا برده می‌شود به این خاطر است که گفته می‌شود آیین زورخانه مکتب تعلیم و تربیت امیرالمومنین(ع) است در صورتی که مسئله عمیق‌تر از این است. پهلوان با مسئله ولایت رابطه مستقیم دارد و پهلوانی ذیل موضوع ولایت تعریف شده است و برخلاف تعریفی که غرب از هرکولیسم دارد، در مکتب ما این مرام ذیل مفهوم ولایت تعریف شده و به همین خاطر خیلی مواقع پهلوان ممکن است اندام خاصی هم نداشته باشد و اصلا با معیارهایی که در ذهن است همخوانی نداشته باشد اما خلقیات پهلوانی دارد. حتی پیرمردهایی داریم که تا سال‌های کهنسالی همچنان بر این مرام هستند و معتقدند که پهلوانی نور است و به همین خاطر است که پهلوانی به جثه و این موارد ارتباطی ندارد.
از این منظر پهلوانی به خاطر ارتباطش با منبع ولایتِ کلی ریشه‌دار و عمیق است و به راحتی می‌توان این مفاهیم را میان مردم زنده کرد. 
متاسفانه به خاطر شیوه توزیع سنتی، کتاب‌ها اغلب درست توزیع نمی‌شود و می‌بینیم که از شیوه‌های مدرن توزیع بهره‌ای ندارند. البته این کار من نیست ولی مسئولین این کار هم گوش شنوایی ندارند. اما خوشبختانه انتشارات کتاب نیستان سازماندهی خوبی دارد و تلاش می‌کند در نمایشگاه‌ها شرکت کند و از رسانه‌ها بهره ببرد و به همین خاطر من عمد داشتم که این کتاب‌ها را این انتشارات منتشر کند.
انتهای پیام/

دوشنبه ۱ آبان ۱۳۹۶ ساعت ۱۲:۱۵