سنجش عملکرد وزارت بهداشت برای ترویج زایمان طبیعی در طرح تحول سلامت

به گزارش سرویس اجتماعي  تفتان ما طرح تحول نظام سلامت که حدود 2 سال از شروع اجرای آن می‌گذرد، تغییراتی را در وضعیت و فرهنگ سلامت کشور ایجاد کرده است که بخشی از آن مانند افزایش زایمان طبیعی به‌طور ویژه مرتبط با زنان است. همچنین برنامه‌هایی خاص سلامت زنان نیز در نظر گرفته شده است. در این گزارش به بررسی دستاوردها و کاستی‌های این طرح در حوزه سلامت زنان می‌پردازیم.
موفقیت وزارت بهداشت در ترویج زایمان طبیعی
«برنامه ترویج زایمان طبیعی» به‌طور مستقیم با موضوع زنان در ارتباط است. طبق گزارش عملکرد وزارت بهداشت از تاریخ 15 اردیبهشت‌ماه 93 تا 15 اردیبهشت‌ماه 94، این وزارتخانه با رایگان‌کردن زایمان طبیعی برای حفظ و استمرار باروری، ایجاد مشوق برای عامل زایمان، ترویج فرهنگ زایمان طبیعی، به‌سازی زایشگاه‌ها و تشویق مادران و پزشکان به انجام زایمان طبیعی، توانسته است میزان سزارین را به میزان 5.5 درصد در سراسر کشورکاهش دهد و از آغاز برنامه از بیش از 470 هزار زایمان طبیعی حمایت شده است.
ارائه خدمات زایمان طبیعی و توانمندسازی مادران و همچنین ارایه‌کنندگان خدمت، راه‌اندازی مراکز مهارت‌آموزی بالینی ویژه زایمان طبیعی، مراکز آموزش عملی ویژه زایمان بی‌درد، فرهنگ‌سازی، بهینه‌سازی، توسعه بلوک‌های زایمان و عقد قرارداد با ارایه‌دهندگان بخش خصوصی، از محورهای این برنامه در سال 93 بود. ارتقای کیفیت خدمات، فعال‌ترشدن کمیته‌های ترویج سطح بیمارستانی و ستاد، استفاده از ابزار بررسی کیفیت خدمات، ساماندهی نقل و انتقال و پذیرش مادر باردار، از جمله برنامه‌های سال 94 بود که به گفته مسوولان کشور در تمام این موارد شاهد رشد بوده‌ایم.
آمار سزارین در ایران بالاتر از استانداردهای جهانی/ ایران رتبه دوم سزارین در دنیا
با وجود موفقیت وزارت بهداشت در کاهش آمار سزارین اما همچنان به رقم دلخواه نرسیده‌ایم. براساس آمار اداره سلامت مادران وزارت بهداشت در سال 1390 از مجموع 1.3 میلیون زایمان ثبت‌شده در کشور، حدود 53 درصد زایمان‌ها به روش سزارین و 47درصد به روش طبیعی انجام شده است که این رقم بیان‌گر آمار بالا و نگران‌کننده سزارین در کشور است. هم‌چنین بر اساس گزارش سازمان جهانی بهداشت در سال 2010 ، ایران با 41.3 درصد میزان سزارین، رتبه دوم جهان را در این روش زایمانی کسب کرده است.
هدف اصلی، زایمان ایمن و حفظ سلامت مادر و جنین است
با توجه به وضعیت موجود، ترویج زایمان طبیعی و کاهش زایمان سزارین یکی از اولویت‌های اصلی وزارت بهداشت بوده و به گفته دکتر فرحناز ترکستانی، رییس اداره سلامت مادران این وزارتخانه، مراقبت‌های مادری با کیفیت و کمیت بالا در دستور کار وزارت بهداشت قرار گرفته است. او تصریح می‌کند که آنچه برای ما اهمیت دارد، وقوع یک زایمان ایمن برای مادر است. ما نمی‌گوییم سزارین بد است. اتفاقاً این روش باعث کاهش میزان مرگ‌ومیر مادران و نوزادان نیز شده است، ولی متأسفانه بسیاری از سزارین‌های انجام‌گرفته، بی‌مورد است. صرف ترس مادر از زایمان طبیعی و یا ترغیب پزشکان نباید سزارین انجام شود، بلکه باید به دنبال حفظ سلامتی مادر و جنین بود. وقتی آمار سزارین در کشور از استاندارد جهانی بالاتر است، یعنی روند غیراصولی را پیش گرفته‌ایم.
قرار بود 10 درصد کاهش سزارین داشته باشیم
در طرح تحول نظام سلامت، ترویج زایمان طبیعی با هدف کلی ارتقای شاخص‌های سلامت مادران و نوزادان از طریق کاهش میزان سزارین دنبال می‌شود. یکی از برنامه‌ها برای نیل به این هدف، انجام زایمان طبیعی در بیمارستان‌های وزارت بهداشت به‌صورت رایگان است. بر اساس اهداف این طرح قرار بود تا پایان سال 93 میزان عمل‌های سزارین به کمتر از 10 درصد برسد. دکتر محمد آقاجانی، معاون درمان وزارت بهداشت در این خصوص اظهار کرد که میزان زایمان‌های سزارین سال 93 در مراکز دولتی و خصوصی، در مقایسه با سال 92 حدود 5.5 درصد کاهش یافته است و حدود 470 هزار زایمان طبیعی، رایگان انجام شده است.
هزینه سزارین‌های اورژانسی رایگان نیست
طرح تحول نظام سلامت، در کنار تمامی مزایا نقاط ضعفی نیز دارد. آن‌چه در این مبحث مهم است، پرداخت هزینه زایمان سزارین اورژانسی است. مادری که برای زایمان طبیعی به مراکز مراجعه می‌کند، در صورت لزوم و تهدید خطر سلامتی برای خود یا کودکش، باید تحت عمل سزارین اورژانسی قرار گیرد، ولی این زایمان دیگر برای او رایگان نخواهد بود و او باید مبلغ عمل سزارین را بپردازد.
البته با توجه به اهمیت ترویج زایمان طبیعی و دغدغه‌مند بودن متولیان سلامت، امید است برای این مسأله نیز فکری شود. اهمیت زایمان طبیعی برای سلامت مادر و نوزاد بارها عنوان شده است و امیدواریم با اجرای بهتر و مستمر طرح تحول نظام سلامت هر روز شاهد کاهش میزان سزارین و رضایتمندی مردم از زایمان‌های طبیعی باشیم.
بسته خدمتی وزارت بهداشت برای زنان میانسال
شاید به جز بحث ترویج زایمان طبیعی در طرح تحول نظام سلامت مورد دیگری به‌طور ویژه درباره زنان تعریف نشده باشد اما به‌طور کلی بسته خدمتی برای طرح تحول سلامت در گروه میانسالان (30 تا 59 سال) طراحی شده است. در این بسته خدمت، سه جزء مهم وجود دارد که ناظر بر اولویت‌های سلامت زنان است. این اولویت‌ها، مهم‌ترین علت‌های مرگ زنان، مهم‌ترین علت ناتوانی‌های زنان و بیماری‌های مزمن زنان هستند. سبک زندگی سالم، سلامت باروری و بیماری‌های شایع دوره میانسالی سه جزء مهم بسته خدمتی طرح تحول سلامت برای زنان است.
سبک زندگی سالم مشتمل بر تغذیه، اندازه‌گیری‌های تن‌سنجی و دخانیات می‌شود. وضعیت تغذیه و ممنوعیت‌ها و محدودیت‌های غذایی زنانی که به نظام خدمات بهداشتی اولیه در طرح تحول مراجعه می‌کنند، بررسی می‌شود و پس از این‌که الگوی غذایی، رفتارهای تغذیه‌ای و ممنوعیت‌ها و محدودیت‌های غذایی آنها مشخص شد، به زنان برای ارتقای وضعیت تغذیه مشاوره داده شده و پیگیری می‌شوند تا زمانی‌که به نقطه مطلوب دست یابند.
اندازه‌گیری تن‌سنجی زنان
زنانی که مراجعه می‌کنند از لحاظ لاغری، چاقی، چاقی شکمی و اضافه وزن مورد بررسی قرار می‌گیرد و به آنها مشاوره‌های لازم برای رفع مشکلات تن‌سنجی‌شان ارائه می‌شود. میزان، شدت، دفعات و روزهای فعالیت فیزیکی زنان در این بسته خدمت، توسط همکاران مراقبین سلامت در سطح مراکز بهداشتی درمانی، خانه‌های بهداشت و پایگاه‌های بهداشتی طرح تحول سلامت مورد بررسی قرار می‌گیرد و به آنها خدمات مشاوره‌ای لازم برای ارتقای فعالیت فیزیکی در شرایط سلامت و بیماری ارائه می‌شود. در موضوع دخانیات، اگر خانمی مبتلا به استعمال دخانیات باشد، مشاوره لازم را برای ترک استعمال دخانیات دریافت می‌کند.
توجه به پیشگیری از عفونت‌های آمیزشی و ناباروری در زنان
بخش دوم، مسأله سلامت باروری زنان است که در این بخش پیشگیری و تشخیص سرطان‌های زنان به ویژه سرطان پستان و سرطان دهانه رحم، پیشگیری از عوارض یائسگی، پیشگیری از خونریزی‌های غیرطبیعی رحمی، پیشگیری از عفونت‌های آمیزشی و پیشگیری از ناباروری مورد توجه قرار می‌گیرد و خدمات لازم به زنان ارائه می‌شود.
فشار خون بالا و دیابت؛ بیماری‌های شایع دوره میانسالی زنان
بیماری‌های شایع دوره میانسالی مانند فشار خون بالا و دیابت نیز مورد توجه قرار می‌گیرند؛ زیرا این بیماری‌ها، قاتلان خاموش زنان هستند و بخش زیادی از بیماری‌های قلبی و عروقی که عامل مرگ‌ومیر زنان به‌شمار می‌روند، ناشی از بیماری‌هایی مانند دیابت و فشار خون است. علاوه بر آن، بیماری‌های تنفسی، سرطان‌هایی غیر از سرطان‌های ویژه زنان مانند سرطان کولورکتال، سرطان پوست، کم‌خونی، چربی خون بالا، پوکی استخوان، آرتروز و مواردی از این قبیل که در زنان میانسال مشکلات شایعی است نیز مورد بررسی قرار می‌گیرد و در صورت ابتلای فرد، تشخیص زودهنگام داده شده و مداخله درمانی لازم انجام می‌شود.
توزیع رایگان مکمل ویتامین D
یکی از اقدامات مهمی که در چارچوب بسته خدمات در طرح تحول سلامت انجام شده، تأمین مکمل ویتامین D برای زنان است؛ زیرا کمبود ویتامین D کمبود شایعی در کشور به‌ویژه در بین زنان است. ویتامین D به طور رایگان به شکل قرص‌های پرل (کپسول) 50 هزار واحدی ویتامین D با هدف عدم ابتلا به کمبود آن در اختیار زنان 30 سال به بالا گذاشته می‌شود تا از آن یک‌بار در ماه استفاده کنند.
بسته آموزش خودمراقبتی برای زنان
علاوه بر موارد بالا، بسته دیگری درباره توانمندسازی زنان میانسال برای خودمراقبتی ضمیمه بسته خدمات شده و در قالب شش دفترچه ارائه می‌شود. یکی از این دفترچه‌ها اختصاص به پرونده خانگی سلامت دارد که براساس آن فرد برای خود در خانه پرونده خانگی سلامت تهیه می‌کند و تمام نتایج اقداماتی که برای او انجام داده‌اند یا خودش انجام داده است را ثبت می‌کند. دفترچه‌های دیگر به سلامت روان زنان، سلامت جسمی زنان، شیوه زندگی زنان، سرطان‌های زنان و معرفی برنامه خودمراقبتی و خدمات سلامت زنان می‌پردازد. شبیه این دفترچه‌ها که در آنها آزمون‌های گوناگون برای ارزیابی سلامت وجود دارد، برنامه‌ای برای استفاده کاربران موبایل با نام خودارزیاب سلامت میانسالان طراحی شده است که افراد می‌توانند به صورت رایگان از کافه بازار، google play و سیب‌چه دانلود کنند و به‌طور مرتب و آفلاین در این نرم‌افزار وضعیت سلامت خود را در قالب پاسخی که به سؤال‌ها می‌دهند، تعیین کنند. در این نرم‌افزار به آنها کمک می‌شود که برای ارتقای وضعیت سلامت خود برنامه‌ریزی کنند. هرجا مشکلی پیدا کردند، برای حل آن، رفع ابهامات و کمک‌گرفتن برای برنامه‌ریزی مراقبتی، می‌توانند به کارکنان بهداشتی و مراقبین سلامت مراجعه کنند.
گام‌های مورد نیاز برای تکامل برنامه سلامت میانسالان
به گفته کارشناسان، گسترش بسته‌های خدمتی و خودمراقبتی در ادغام با خدمات سلامت برای میانسالان در کل کشور از حاشیه شهر تا روستاها و شهرهای زیر 50 هزار نفر تا شهرهای بزرگ و کلان‌شهرها، مهم‌ترین فعالیت پیش روی اداره میانسالان است. اجرای این خدمات، آموزش مراقبین سلامت برای ارائه این خدمات، تشویق مردم به دریافت این خدمات و توانمندسازی آنها برای استفاده از بسته‌های خودمراقبتی، گام‌هایی است که در طرح تحول برای تکامل برنامه سلامت میانسالان باید برداشته شود.
ضعف‌های طرح تحول نظام سلامت در حوزه زنان/ به‌ورز جای ماما را نمی‌گیرد
با وجود تأثیرات مثبت طرح تحول نظام سلامت در حوزه زنان، شاهد انتقاداتی از سوی متخصصان هستیم. خانم ناهید خداکرمی، رییس انجمن مامایی و دبیر کارگروه بهداشت، سلامت و محیط زیست معاونت امور زنان و خانواده ریاست جمهوری ضمن انتقاد از ارائه خدمات مامایی توسط کارشناسان بهداشت در طرح تحول سلامت، معتقد است که متأسفانه در آیین‌نامه اجرایی طرح تحول نظام سلامت، متولی سلامت مادران به صورت خاص فراموش شده و افرادی را که برای استقرار در پایگاه‌ها پیش‌بینی کرده‌اند، مراقبین سلامت، کارشناس تغذیه و کارشناسان روانشناسی هستند. در این طرح اغلب مراقبین سلامت، ماماها هستند که به آنها عنوان مراقبین سلامت داده‌اند، اما مردم ماما را می‌شناسند و تصور زنان این است که ماما خدمات دوران بارداری را ارائه می‌دهد که این اتفاق دو مشکل پیش آورده است: برخی از این مراقبین سلامت، ماما نیستند و از رشته‌هایی مانند بهداشت، بهداشت عمومی، بهداشت خانواده یا بهداشت مبارزه با بیماری‌ها هستند که هیچ‌کدام تبحر و مهارت لازم را برای مراقبت‌های دوران بارداری ندارند، اما متأسفانه وزارت بهداشت با 20 ساعت بازآموزی، رسیدگی به پرونده‌های مادران در برخی مراکز را برعهده این افراد گذاشته است.
مضرات تغییر عنوان ماما
براساس گفته‌های او مشکل دوم این است که کارشناسان شبکه و معاونت بهداشت اصرار دارند که نام ماما را به مراقب سلامت تغییر دهند؛ درصورتی‌که ماما رشته‌ای پروانه‌دار است و حوزه تخصصی‌اش مراقبت‌های دوران بارداری، سلامت زنان و سلامت باروری است و زنان حق دارند که از خدمات فردی به نام ماما بهره‌مند شوند. به‌ویژه در شرایطی که به اندازه کافی ماما وجود دارد. در دوره‌ای ماما کم بود که به اجبار به‌ورز تربیت کردیم، اما در حال حاضر به اندازه کافی ماما در دسترس داریم که چندپیشه هستند، اما فردی که باید خدمات مادران و سلامت باروری و زنان ارائه دهد، حتماً و قطعاً باید ماما باشد.
آسیب نبود مدیریت زنانه
به گفته خداکرمی در وزارت بهداشت که یکی از موفق‌ترین وزارتخانه‌ها بوده هنوز جایگاه مدیرکل امور بانوان خالی است؛ یعنی نه مشاور امور بانوان در این وزارتخانه وجود دارد، نه تشکیلاتی برای زنان. معاون بهداشت یا مدیرکل گسترش بهداشت مرد هستند و وقتی برنامه‌های طرح تحول بهداشت را می‌بینیم، معلوم است زنانی که خدمات ارائه می‌دهند و زنانی که نیاز به خدمات دارند، در حاشیه قرار می‌گیرند و دیده نمی‌شوند یا بسیار سرسری به موضوع سلامت آنها توجه می‌شود.
عدم توجه به سلامت باروری
رییس انجمن علمی مامایی معتقد است که عدم توجه به سلامت باروری را در سه سال گذشته داشته‌ایم، معاونت بهداشت وزارت بهداشت به طرح‌های دیگر و بیماری‌های غیرواگیر توجه خاص دارد اما متأسفانه مادران باردار در این حوزه به حاشیه رانده شده‌اند. حتی در مراکز و پایگاه‌های سلامت ماما برای ارائه خدمات نداریم و در مراکز جامع سلامت، مادران باردار خدمات بهینه و باکیفیت دریافت نمی‌کنند و این ما را نگران کرده است چون اعظم بیماری‌های غیرواگیر از دوره جنینی آغاز می‌شود. امروز که به برکت دولت تدبیر و امید بیشترین توجه به حوزه سلامت شده است، باید چالش‌ها را هم بیان کرد تا در برنامه‌های آتی علاوه بر توجه به این چالش‌ها، بودجه‌هایی را در مسیر درست برای رفع آنها هزینه کنیم. از آنجایی که زنان ستون اصلی سلامت خانواده هستند در همه جای دنیا توجه ویژه‌ای به مسأله سلامت زنان می‌شود و محور اغلب برنامه‌های نظام سلامت است. برای تشخیص سلامت زنان شاخص‌هایی در نظر گرفته می‌شود که مهمترین آنها مرگ‌ومیر مادران باردار و امید به زندگی زنان است تا بتوان با این دو شاخص شرایط سلامت یک کشور را رصد کرد. در حال حاضر از نظر کیفی و کمی شرایط سلامتی در حوزه زنان مناسب است ولی همانطوری که جامعه تغییر می‌کند و رو به جلو می‌رود، روند بیماری‌ها هم تغییر می‌کند و امروز بیماری‌ها منطبق با رفتارهای خانواده و شرایط زندگی شکل و شمایل آنها تغییر کرده است. باید در مجموع هر خانواده یک مامای خانواده داشته باشد که در دولت هشتم این موضوع مطرح شد و قرار بود هر خانواده یک ماما و یک پزشک عمومی داشته باشد اما طی 12 سال این برنامه دستخوش تغییرات نادرستی است. با توجه به اینکه کیفیت سلامت بانوان به ویژه در شهرها قابل قبول است، اگر به سلامت باروری توجه شود آینده سالم‌تری خواهیم داشت.
سال 95 و طرح تحول نظام سلامت
به گفته دکتر سید حسن هاشمی، وزیر بهداشت، درمان و آموزش پزشکی کشور مهم‌ترین کار این وزارتخانه در سال ۹۵ مراقبت از طرح تحول نظام سلامت است تا خللی در پیشبرد اهداف طرح و سلامت مردم پیش نیاید. این گفته وزیر بهداشت نشان می‌دهد طرح تحول نظام سلامت در سال 95 نیز برنامه‌های پیشین خود مانند گسترش بلوک‌های زایمانی و حمایت از زایمان طبیعی را با مراقبت‌های بیشتری ادامه خواهد داد، اما امید است به کاستی‌ها و انتقادات صورت‌گرفته نیز توجه شود تا برنامه‌ها بهتر و مؤثرتر به اجرا درآید.
انتهای پیام/زنان خبر

يکشنبه ۱۶ آبان ۱۳۹۵ ساعت ۰۸:۴۵